nguồn: New York Times,
biên dịch: Takya Đỗ,
Trong cuốn sách “His Majesty’s Airship” (“Khí cầu của Đức ngài”), S.C. Gwynne kể câu chuyện về định mệnh thảm khốc của chiếc khí cầu có điều khiển R101 và người đàn ông là nguyên nhân của thảm họa đó.
Chiếc khí cầu khổng lồ của Anh quốc là một thứ tuyệt đẹp để ngắm. Dài hơn 214 mét, R101 là cỗ máy biết bay lớn nhất thời đó, với phòng ăn có chỗ cho 60 người ngồi, những lối đi dạo có cửa sổ và thậm chí có cả phòng hút thuốc, một lựa chọn thiết kế kỳ lạ đối với một chiếc khí cầu chứa đầy khí hydro dễ nổ. Tuy vậy đâu cần phải lo lắng – căn phòng được bọc lót bằng amiăng, một trong rất nhiều lý do khiến người ta cho rằng đây là chiếc khí cầu an toàn nhất từng được chế tạo.
Chừng đó dĩ nhiên chưa nói lên gì mấy. Những mối nguy hiểm cố hữu của những chiếc khí cầu có khung vỏ cứng được gọi là khí cầu có điều khiển đã được biết đến rộng rãi vào năm 1930, khi chiếc R101 cởi cột neo của nó tại Cardington, Anh quốc, và khởi chuyến hành trình đầu tiên đến Karachi lúc đó còn là đất của Ấn Độ dưới quyền cai trị của Anh quốc. Chỉ cần nói là chuyến đi ấy đã kết thúc rất thê thảm, như những chuyến bay khí cầu có điều khiển thường vẫn thế. Mặc dù vậy cũng phải còn sáu năm rưỡi nữa mới đến sự cáo chung hoành tráng của kỷ nguyên khí cầu, khi chiếc Hindenburg chìm trong biển lửa trong lúc cố gắng hạ cánh ở New Jersey. Chiếc R101 nhanh chóng bị lãng quên, chí ít là ở Mỹ.
Chúng ta có thể biết ơn S.C. Gwynne khi hồi sinh chiếc khí cầu đó trong cuốn sách mới “His Majesty’s Airship” rất cuốn hút và được nghiên cứu tỉ mỉ. Là nhà báo trở thành nhà văn, tác giả của cuốn sách “Empire of the Summer Moon” (“Đế chế Trăng mùa hạ”) xuất bản năm 2010 lọt vào vòng chung kết Giải Pulitzer, Gwynne dệt nên câu chuyện phong phú về công nghệ, về sự táo bạo và điên rồ vượt xa chủ đề giả định của nó. Giống như bất kỳ câu chuyện lịch sử cực hay nào khác được nhiều người ưa chuộng, nó cũng là bức chân dung của một thời đại – trong trường hợp này là thời đại của một đế chế trên bờ vực suy tàn.
Tại tâm điểm cuốn sách của Gwynne là câu chuyện ngắn gọn, tập trung mật thiết vào chuyến bay đầu tiên và cũng là cuối cùng của chiếc khí cầu R101, khiến mạch truyện liên tục sang trang khi ông phóng to góc nhìn để kể câu chuyện bao quát hơn về những chiếc khí cầu và những giấc mơ đế quốc. Anh quốc trong thập kỷ 1920 cai trị nhiều thần dân trên thế giới hơn bất kỳ thời điểm nào trong lịch sử, tuy nhiên cai trị bao lâu nữa thì chẳng ai biết được.
Mặc dù có tầm ảnh hưởng không quốc gia nào sánh được, đế chế này bắt đầu bị áp lực từ các phong trào dành độc lập ở Ấn Độ và những nơi khác. Khoảng cách quá xa khiến việc cai trị càng trở nên khó khăn hơn. Vì vậy, năm 1924, Anh quốc khởi động “Kế hoạch khí cầu đế quốc”, kế hoạch mường tượng ra mạng lưới tuyến đường cho khí cầu có điều khiển để liên kết quốc gia này với những xứ thuộc địa xa xôi.
Đây là viễn cảnh làm say đắm lòng người: Thay vì mất cả tháng trời trên biển, một người đi từ Úc sang Anh có thể hoàn tất cuộc hành trình trong 11 ngày, thưởng thức rượu vang đỏ và xì gà hảo hạng trong khi bồng bềnh bên trên đại dương, núi non và rừng rậm. Với những người ủng hộ kế hoạch này, khí cầu là dự đoán về lâu về dài tốt hơn so với máy bay, thứ phương tiện vào thời điểm đó chỉ có thể bay những quãng đường ngắn trước khi hạ cánh để tiếp nhiên liệu, với giả định là thời tiết hoặc lỗi động cơ không buộc chúng phải tiếp đất trước.
Logic của dự đoán này là một trong nhiều giả định sai lầm làm nền tảng cho câu chuyện của Gwynne. Một giả định sai lầm nữa là những chiếc khí cầu có điều khiển bằng cách nào đó có thể được chế tạo đảm bảo an toàn. Trong một chương có tựa đề “Lược sử về một ý tưởng tồi”, Gwynne kể câu chuyện quen thuộc nhưng thiết yếu về Bá tước Ferdinand von Zeppelin, nhà quý tộc Đức có phát minh được đặt theo tên mình và được sử dụng làm vũ khí khủng bố trong Thế chiến I, khi những chiếc khí cầu zeppelin được triển khai như máy bay ném bom lên khắp lãnh thổ Anh quốc.
Song khí cầu zeppelin lại có những khiếm khuyết chết người. Một tia lửa mồi duy nhất có thể biến một khí cầu này thành quả cầu lửa, như các phi công lái máy bay chiến đấu của Anh đã phát hiện ra khi họ bắt đầu trang bị cho máy bay của mình những viên đạn gây cháy. Ngoài đặc tính dễ nổ ra, các khí cầu có điều khiển hầu như không thể kiểm soát được trong những cơn gió mạnh và phải vật lộn để trụ được ở trên không khi mưa ngấm ướt lớp vỏ bằng vải của chúng, làm tăng thêm hàng tấn trọng lượng.