Từ những lá bài Tarot đến thiết kế tối giản, chúng ta không đừng được việc dự đoán tương lai

nguồn: New York Times,

biên dịch: Takya Đỗ,

Trong cuốn “A Century of Tomorrows” (“Một thế kỷ trong tương lai”), tác giả Glenn Adamson cho chúng ta thấy lịch sử đầy biến động của nghệ thuật, khoa học và đại doanh nghiệp thuộc lĩnh vực dự đoán những gì có thể xảy ra trong tương lai.

Chúa phù hộ Donald Fagen vì đã rủa xả những “chiên” gia làm phim tài liệu về dòng nhạc “Yacht Rock”. Và Chúa phù hộ Fagen vì đã sáng tác bài hát hay nhất về viễn cảnh tương lai nhìn từ quá khứ và mọi thứ đã trở nên tồi tệ ra sao: “I.G.Y. (What a Beautiful World)”, được đặt theo tên Năm Địa-Vật lý Quốc tế 1957-58, khi các nhà khoa học trên khắp thế giới hợp tác trong những dự án khám phá đầy tham vọng.

So sánh một cuốn sách với một bài hát thật không công bằng. Song cái tên "I.G.Y." [viết tắt của International Geophysical Year – Năm Địa-Vật lý Quốc tế] tối giản đó lướt qua như một kiểu đối âm trong cái thủ đang ong ong của tôi khi tôi đọc "A Century of Tomorrows" của Glenn Adamson, câu chuyện lịch sử có tiết tấu nhanh về ngành tương lai học được nhồi chặt hơn một viên nang thời gian Westinghouse[1] với những cái tên, những địa điểm, những ngày tháng, những vật thể và những viễn cảnh đầy xung đột và hy vọng.

Vậy tương lai học là gì? Được quy nguồn gốc cho nhà khoa học chính trị Ossip Flechtheim thời những năm 1940, từ này gợi lên những suy nghĩ mơ hồ về những quả cầu pha lê quay tít và Faith Popcorn, nhà tư vấn tiếp thị đã phổ cập thuật ngữ “cocooning” (“bọc kén”). (Ở đây bà là một nhân vật bị khinh miệt, những tuyên bố của bà “sáo rỗng, không thể xác thực về mặt thống kê và chắc chắn mời gọi sự thách thức”.) Đừng nhầm lẫn tương lai học với Chủ nghĩa vị lai, trào lưu tiên phong của Italy được khởi xướng đầu thập kỷ 1900 bởi một nhà thơ cho rằng các thư viện và món mì pasta đang lôi mọi người xuống dốc.

Adamson định nghĩa đại để nó là hoạt động dự đoán những gì sẽ xảy ra với xã hội trong một khoảng thời gian mở rộng, sử dụng bất kỳ hình thức nào, từ khoa học viễn tưởng đến các bảng tính toán tuổi thọ (bảo hiểm). Theo ý tưởng của ông thì Ridley Scott, Octavia Butler, Frank Lloyd Wright, Shulamith Firestone và Sun Ra đều đủ tư cách là các nhà tương lai học.

Nate Silver và Elon Musk chắc chắn cũng đủ tư cách như vậy, theo kiểu của họ, nhưng Adamson lại kết thúc nghiên cứu của mình ở năm 2000, con số dương lịch này được coi là hình ảnh thu nhỏ của Tương lai trong một thời gian khá là dài – ít nhất là từ cuốn tiểu thuyết "Looking Backward" (“Nhìn lại phía sau”) của Edward Bellamy ra mắt năm 1888 suốt cho đến tận cơn hoảng loạn Y2K – đến đỗi rốt cuộc khi nó đến lại thành ra cụt hứng.

Những người bói toán vẫn tồn tại từ xưa đến nay. Nhưng Adamson, nhà sử học và nhà giám tuyển từng đứng đầu bộ phận nghiên cứu tại Bảo tàng Victoria và Albert, cho chúng ta biết việc dự đoán tương lai đã trở thành một đại doanh nghiệp như thế nào.

Ông mở đầu bằng việc một hãng xuất bản ở London đã thương mại hóa bộ bài tarot năm 1909, những lá bài do Pamela Colman “Pixie” Smith thiết kế vẫn được dùng cho đến ngày nay. Ông miêu tả sự nổi lên của dự đoán bằng màu sắc – hãy nghĩ đến “màu hồng thiên niên kỷ” và “màu xanh brat” [xanh nõn chuối] – mà tại một thời điểm còn có cả một cố vấn cho chính phủ Mỹ đề xuất màu đỏ, trắng và xanh lam của lá cờ phải được chuẩn hóa. Ông đưa chúng ta trở lại buổi bình minh của máy tính cá nhân, cách thức mà cái gọi là Mẹ của mọi bản Demo của Doug Engelbart thuộc Trung tâm Nghiên cứu Phát triển hồi năm 1968 đã gieo mầm cho thực tế ngày nay, một Quả táo (Apple) trong mỗi lòng bàn tay, được dự kiến sẽ hư hỏng và bị thay thế trong vòng vài năm.

Và ông miêu tả trào lưu phản văn hóa của cùng thời kỳ đó đã chống lại tương lai học để thuận theo tự nhiên và sống với hiện tại như thế nào. “Không được có một kế hoạch nào cả!” tờ The Oracle ở San Francisco khuyên như vậy. “Kế hoạch chính là cái luôn khiến chúng ta thất bại.” Khi Tổng thống Lyndon Johnson xuất hiện để diễn ngôn một cách khoa trương về hòa bình tại Hội chợ Thế giới năm 1964, những người biểu tình đã thét vang với ông ta, một người giơ cao tấm biển có dòng chữ: “Hội chợ Thế giới là thứ xa xỉ nhưng Thế giới Công bằng là thứ cần thiết”.

Adamson luôn cảnh giác với việc đề xuất về xã hội không tưởng của một nhóm có thể phải trả giá bằng sự xóa sổ của nhóm khác như thế nào: chẳng hạn như vụ thảm sát tại Wounded Knee, "cuộc va chạm của hai quan niệm xung khắc về ngày mai," niềm hy vọng trong Vũ điệu Ma[2] được tiên đoán bởi Wovoka nhà tiên tri người Mỹ bản địa và sự bạo lực trong Vận mệnh Hiển nhiên[3]. Theo lời ông, một số nhà tương lai học – Lewis Mumford, Alvin Toffler, John Naisbitt — không có tư tưởng tiến bộ đến mức dành lời khen ngợi những cộng sự nữ của họ.

Sự uyên bác và tiêu chuẩn đạo đức của ông rất rõ ràng; chúng ta hiển nhiên đang “trở lại tương lai” với những chuyến đi tư nhân hóa ra ngoài vũ trụ, đối đầu với A.I. và những khái niệm mới nguy hiểm về sự vĩ đại của nước Mỹ. Thế nhưng có quá nhiều thứ chồng chất trong “A Century of Tomorrows” đến nỗi bạn bắt đầu băn khoăn liệu công nghệ lỗi thời của cuốn sách này giữa các trang bìa có đủ để truyền tải thông điệp của nó hay không.

Nhưng nhiều nhân vật đã quá cố cũng được hồi sinh một cách thú vị ở đây, như nhà thiết kế công nghiệp Norman Bel Geddes, người có cuốn tự truyện “Miracle in the Evening” ("Phép màu buổi tối") đang nằm trong danh sách quà tặng Giáng sinh của tôi.

Trong cơn nhiệt huyết của mình đối với thế giới “được sắp xếp hợp lý” mà sau này Fagen có đề cập đến, Bel Geddes đã mường tượng ra “những chiếc ô tô, xe buýt và tàu hỏa phình to một cách đáng kể về phía đầu xe, như thể chúng chắc chắn không chờ đợi được để đến nơi chúng muốn đến”. (Ai còn cần đến thư viện – tôi nói giỡn – khi một cuộc tìm kiếm nhanh trên Google khẳng định rằng Barbara con gái ông đóng vai Midge, nhà thiết kế đồ lót đeo kính, đã khoe một chiếc áo nịt ngực không dây với nguyên lý tương tự trong bộ phim “Vertigo” của Alfred Hitchcock?)

Có gì đó của thứ cảm xúc được tập trung chủ yếu ở phần đầu trong "A Century of Tomorrows". Đó là một chiếc lều lớn, căng phồng với rất nhiều ý tưởng thú vị chen chúc bên trong, và bạn sẽ không phản đối nếu có một vài ống khí nén để phân loại và hút chúng ra.

[1] Nguyên văn “Westinghouse time capsule”: một trong hai ống kim loại hình con nhộng dài 90 inch, đường kính khoảng 9 inch, do Công ty Westinghouse Electric & Manufacturing (sau này là Westinghouse Electric Corporation) chế tạo. Một ống được chế tạo năm 1939 và ống còn lại được chế tạo năm 1965. Các ống này chứa đầy những đồ vật đương đại được sử dụng trong cuộc sống ở thế kỷ 20 tại Mỹ. Những đồ vật này được dự định để những người ở thiên niên kỷ thứ 7 (~ năm 6900) nhận được vì ý nghĩa lịch sử.

[2] Nguyên văn “Ghost Dance”: là nghi lễ được đưa vào nhiều hệ thống tín ngưỡng của người Mỹ bản địa. Theo lời giáo huấn của nhà lãnh đạo tinh thần của bộ tộc Paiute Phương Bắc là Wovoka, việc thực hành điệu nhảy này đúng cách thức sẽ tái hợp người sống với linh hồn người chết, đưa các linh hồn đi chiến đấu thay mặt họ, chấm dứt sự bành trướng về phía Tây của người Mỹ, và mang lại hòa bình, thịnh vượng và thống nhất cho người Mỹ bản địa trên khắp khu vực.

[3] Nguyên văn “Manifest Destiny”: là cụm từ thể hiện niềm tin ở nước Mỹ hồi thế kỷ 19 rằng những người sang định cư ở Mỹ có định mệnh bành trướng về phía tây sang Bắc Mỹ. Niềm tin này bắt nguồn từ chủ nghĩa biệt lệ và chủ nghĩa dân tộc lãng mạn của Mỹ, ngụ ý sự lan tràn không thể tránh khỏi của hình thức cai trị Cộng hòa. Đây là một trong những biểu hiện sớm nhất của chủ nghĩa đế quốc Mỹ tại Hợp chúng quốc Hoa Kỳ.

A CENTURY OF TOMORROWS: How Imagining the Future Shapes the Present | By Glenn Adamson | Bloomsbury | 352 pp. | $32.99

Alexandra Jacobs is a Times book critic and occasional features writer. She joined The Times in 2010.

From Tarot Cards to Streamlined Design, We Can’t Stop Predicting the Future

https://www.nytimes.com/2024/12/08/books/review/a-century-of-tomorrows-glenn-adamson.html

Những người biểu tình trong ngày khai mạc Hội chợ Thế giới năm 1964 tại New York.

Thiên tài nghèo túng mà thấu hiểu vũ trụ (người ta thì không)

nguồn: New York Times,

biên dịch: Takya Đỗ,

Roger Penrose tại Oxford University năm 1982.

Cuốn “The Impossible Man” (“Con người bất khả”) của Patchen Barss miêu tả Tôn ông Roger Penrose, nhà vật lý toán học người Anh và là người đoạt giải Nobel, với toàn bộ sự phức tạp phản truyền thống của ông.

Bảo tàng Khoa học ở Anh quốc lưu giữ nhiều hiện vật liên quan đến Tôn ông Roger Penrose nhà vật lý toán học đoạt giải Nobel: những cuốn sách về ý thức và bản chất của không gian và thời gian; một bộ trò chơi trí uẩn bằng gỗ do vị bác sĩ cha ông chế tạo; mô hình của một trong những "vật thể bất khả" của gia đình Penrose – chiếc cầu thang mà người ta có thể đi lên hoặc đi xuống vô cùng tận.

Nhưng có lẽ đồ vật phi thường nhất cũng là đồ vật bình thường nhất: lốc bốn cuộn giấy vệ sinh Kleenex Quilted Peach. Kiểu chần ô trên mặt giấy phỏng theo một trong những mẫu họa tiết gạch lát không lặp lại của Penrose để tránh sự "lồng vào nhau", tức là nguy cơ có thể làm kẹt các ô vuông và các chỗ phồng không đẹp mắt trên cuộn giấy – thế nhưng chẳng có ai từ hãng Kleenex đã hỏi ý kiến ​​Penrose. Năm 1997, Pentaplex, công ty được thành lập để phát triển các ứng dụng thương mại thuộc công trình của ông, đã khởi kiện nhà sản xuất giấy vệ sinh Kimberly Clark. Theo lời tuyên bố của một giám đốc Pentaplex thời điểm đó: "Khi nói đến việc người dân xứ Đại Anh được mời chùi mông bằng thứ xem ra là công trình của một hiệp sĩ xứ này mà không được ông cho phép, thì phải kháng cự đến cùng".

Sau khi vụ kiện được giải quyết bằng thỏa thuận không thông qua tòa án, “Những mẫu gạch lát Penrose không còn làm bất kỳ ai bước vào nhà vệ sinh ngạc nhiên nữa”, Patchen Barss viết trong “The Impossible Man”, cuốn tiểu sử mới của anh về Tôn ông Roger. Barss đã dành nhiều thời gian trực tiếp gặp gỡ Penrose, lúc này 93 tuổi, và trò chuyện với ông qua cuộc gọi video hoặc điện thoại hầu như hằng tuần trong suốt năm năm. Trong khi phần về giấy vệ sinh kết thúc có hậu, nhiều phần khác trong cuốn sách này lại chẳng được như vậy. “Ông luôn sẵn lòng trả lời các câu hỏi của tôi”, Barss viết trong một ghi chú của tác giả, “thậm chí khi trả lời là khó khăn hoặc đau khổ”.

Kết quả là một bức chân dung gây xúc động và gần gũi về một nhân vật đã mở rộng tầm hiểu biết của chúng ta về vũ trụ – và là người đã đưa ra một sự thay thế gây tranh cãi cho thuyết Vụ nổ lớn về nguồn gốc của vũ trụ – song vẫn phải chật vật để kết nối với những người đồng loại của mình. Barss gắn công trình của ông vào cuộc sống, nắm bắt mọi cơ hội mà anh có được để liên kết các khái niệm lý thuyết trừu tượng với những thứ chúng ta có thể nhìn thấy và chạm vào trong thế giới hữu hình. Ngay trang đầu tiên, anh cho ta thấy một cảnh tượng ấm cúng khi Penrose thêm một chút sữa vào tách cà phê, "những giọt lactose, protein và chất béo lành lạnh" cuối cùng hòa tan vào chất lỏng nóng hơn kia – hình ảnh sống động về cách thức "vũ trụ không ngừng chuyển dịch hướng về entropy[1] lớn hơn" cho đến khi "ngay cả những lỗ đen cuối cùng còn lại rốt cuộc cũng sẽ sôi đến bốc hơi thành sự hủy diệt của bức xạ khuếch tán".

Đa phần văn phong trong “The Impossible Man” cũng khơi gợi tương tự. Là nhà báo chuyên viết về khoa học sống và làm việc tại Toronto, Barss luôn thấu hiểu cách thức các câu văn và cách kể chuyện, như các phương trình toán học và những bức phác họa đường nét của Penrose, có thể đưa chúng ta đến gần hơn với cái “thế-giới-đằng-sau-thế-giới”. Bản thân Penrose từ lâu đã nổi tiếng là người nhạy bén về thị giác. Ông kể lại lần đầu tiên được làm quen với sức mạnh của hình học khi mới là một đứa trẻ sáu tuổi kén cá chọn canh, ông đã rê một viên rau xanh hầm trên đĩa ăn trưa của mình thành hình bán nguyệt – bằng cách đó ông đánh lừa để bà bảo mẫu tin rằng ông đã ăn hết một nửa suất rau bina và cho phép ông ra ngoài chơi.

Hình học cũng đem lại cho chàng trai trẻ Penrose phương tiện để kết nối với người cha lạnh nhạt về cảm xúc của mình là Lionel. Ông kể lại Lionel đã kinh ngạc trước những cái bóng trên chiếc đồng hồ mặt trời, và dù Roger khi đó vẫn chưa có ngôn từ "để miêu tả một cái bóng hai chiều diễu hành qua một cấu trúc ba chiều đánh dấu chuyển động qua không-thời-gian bốn chiều", ông vẫn nhớ niềm vui hiện rõ trên mặt cha mình. "Ông đã thoáng thấy một thứ gì đó tuyệt vời đến nỗi thậm chí Lionel cũng xúc động vì thứ đó."

Những từ ngữ như “niềm hân hoan”, “cái đẹp” và “đẹp đẽ” xuất hiện nhiều lần trong “The Impossible Man”; Barss tao nhã truyền tải sự hồi hộp của việc khám phá, mà đối với Penrose đầy dự cảm thì khám phá ấy thường có xu hướng không đến bằng cách nghiền ngẫm các phương trình mà đến dưới dạng đốn ngộ. Công trình đoạt giải Nobel của ông về các điểm kỳ dị và lỗ đen phải mất nhiều năm nghiên cứu, nhưng rốt cuộc sự thấu thị đột phá đã đến với ông khi ông băng qua một con phố ở London.

Suy nghĩ về những bí ẩn ở giữa các thiên hà trong bốn chiều không gian là một chuyện, làm chồng và làm cha lại là chuyện khác. Barss cho ta thấy một bức tranh khắc nghiệt về cuộc sống gia đình đầy rắc rối của Penrose. Joan, người vợ đầu tiên, đã theo ông đến nhiều nơi giảng dạy nghiên cứu khác nhau trên khắp thế giới và nuôi dạy ba cậu con trai của họ. Ông có vẻ bối rối trước chứng trầm cảm của bà và thường rút lui vào văn phòng trong tầng hầm của mình, nơi ông bước vào qua một cánh cửa sập mà ông đã đục ra từ sàn phòng khách của họ. Các con trai miêu tả ông là người cha lãnh đạm, "hung hăng về mặt thể chất" với Joan. Khi Barss hỏi ông về hành vi bạo lực đó, Roger miêu tả người vợ phải chịu đựng đã lâu của mình thành một kẻ đã ép ông phải hành động như vậy. "Có lẽ đã có những lúc không còn lựa chọn nào khác," ông nói. "Tình trạng đó chẳng khác gì mạng nhện."

Barss cho thấy Penrose đã chất gánh nặng lên những người phụ nữ trong cuộc đời mình bằng những đòi hỏi và kỳ vọng lớn lao về mặt cảm xúc trong khi đền đáp cho họ rất ít ỏi. Hầu như suốt cuộc hôn nhân với Joan, ông cùng lúc theo đuổi một người phụ nữ trẻ hơn mà ông coi là nàng thơ của mình, dù cô không đồng cảm với những cảm xúc mãnh liệt của ông. Người vợ thứ hai của ông, Vanessa, là cựu nghiên cứu sinh tiến sĩ của ông và kém ông 34 tuổi; bà kể lại rằng ông ngày càng bị ám ảnh với những ý tưởng gây tranh cãi của mình về ý thức và sự sụp đổ lượng tử, tự liên kết mình với hầu như bất kỳ ai chịu lắng nghe. Vanessa đã vạch ra giới hạn ở lần xuất hiện đầu tiên của ông trên podcast của Joe Rogan năm 2018, sự xuất hiện này "thách thức niềm tin cơ bản của bà rằng bà và Roger vẫn còn bất kỳ giá trị chung nào". Họ đã chia tay sau hơn 30 năm bên nhau.

“Không-thời-gian hiện hữu ngoài kia,” chàng Penrose trẻ tuổi đã nói với một trong những giáo viên của mình. “Và em đang khám phá nó bằng cuộc đời mình.” Barss nhìn thấy vẻ đẹp trong khái niệm này đồng thời cũng ghi nhận thói quen của Penrose là viện dẫn vũ trụ để trốn tránh trách nhiệm. Cuốn tiểu sử này miêu tả Tôn ông Roger theo nhiều chiều; chỉ một nhà văn sắc sảo về mặt tâm lý như Barss mới có thể cho chúng ta thấy một người đàn ông bất khả một cách trọn vẹn.

[1] Entropy: là một khái niệm khoa học thường gắn liền với trạng thái hỗn loạn, ngẫu nhiên hoặc không chắc chắn.

THE IMPOSSIBLE MAN: Roger Penrose and the Cost of Genius | By Patchen Barss | Basic Books | 337 pp. | $32

Jennifer Szalai is the nonfiction book critic for The Times.

The Needy Genius Who Understood the Cosmos (People, Not So Much)

https://www.nytimes.com/2024/11/13/books/review/impossible-man-patchen-barss.html

Nữ hoàng Chiến binh mang theo đầu kẻ thù trong túi và những câu chuyện bị lãng quên

nguồn: New York Times,

biên dịch: Nguyễn Quỳnh Anh,

Trong tác phẩm “The Missing Thread” (Mảnh ghép lịch sử còn thiếu), nhà sử học cổ điển Daisy Dunn đã bổ sung thêm nhiều chi tiết cho bức tranh toàn cảnh về thế giới cổ đại.

Tomyris, nữ hoàng chiến binh của bộ tộc Massagetae (nhiều thế kỷ sau được tôn vinh trong cuốn sách này) là một trong nhiều nhân vật cổ đại được nhà sử học Daisy Dunn giới thiệu.

Hiện nay đang có xu hướng kể lại thần thoại và lịch sử cổ điển theo quan điểm của chủ nghĩa nữ quyền. Đây không chỉ là xu thế trong ngành xuất bản, mà còn phản ánh nhu cầu thực sự muốn tìm hiểu những câu chuyện về phụ nữ trong thế giới cổ đại, những người lâu nay thường bị bỏ qua hoặc không bao giờ được ghi chép lại trong lịch sử.

Cuốn sách mới của nhà sử học cổ điển Daisy Dunn, “The Missing Thread,” là tác phẩm nghiên cứu kỹ lưỡng và sâu rộng, ở mức độ nhất định, là phiên bản hoàn chỉnh hơn về thế giới Địa Trung Hải từ nền văn minh Minoa đến Đế chế La Mã sơ kỳ. Theo tác giả Dunn giải thích, cuốn sách không chỉ nghiên cứu về phụ nữ mà còn là lịch sử hoàn chỉnh của thời kỳ lịch sử cổ đại với mảnh ghép về phụ nữ như đáng ra nên có.

Giống như nhiều nhà sử học cổ điển khác, Dunn bắt đầu sự nghiệp chủ yếu nghiên cứu về nam giới. Cuốn sách đầu tiên của tác giả là cuốn tiểu sử rất thú vị về Catullus, sau đó là bản dịch các tác phẩm của ông; tác giả cũng viết tiểu sử về hai thế hệ nhà Pliny.

Chúng ta biết nhiều hơn về những người đàn ông quan trọng trong lịch sử thế giới cổ đại, đơn giản vì hầu hết tài liệu lịch sử và ghi chép về đời sống phụ nữ đều do đàn ông viết ra. Điều này dẫn đến những trớ trêu thú vị; hầu hết phụ nữ Athens cổ đại bị hạn chế quanh quẩn trong nhà, trong khi đàn ông lại viết và diễn các vở kịch về những nhân vật phụ nữ nhân ái, tài năng và đáng sợ. "Đàn ông dường như không nghĩ rằng phụ nữ thực sự có thể đang sống cuộc đời thú vị như trong kịch vậy", Dunn nhận xét.

Theo tác giả Dunn, phụ nữ cổ đại tham gia vào hầu hết mọi việc. Vai trò của phụ nữ phụ thuộc vào đặc thù của nền văn hóa và từng thời điểm nhất định; cũng như cách chúng ta lý giải bằng chứng lịch sử. Chẳng hạn, sự phổ biến của phụ nữ trong nghệ thuật Minoa cho thấy Crete có thể là chế độ mẫu hệ, hoặc ít nhất cũng bình đẳng. Ở Scythia, một số phụ nữ được chôn cất cùng với vũ khí và có dấu hiệu vết thương chiến đấu, cho thấy nữ chiến binh có thể tương đối phổ biến, thậm chí có khả năng đó là nguồn cảm hứng cho truyền thuyết về người Amazon. Phụ nữ Etruscan có mức độ tự do tình dục đáng kinh ngạc (theo quan điểm của các nhà quan sát Hy Lạp); và nhiều nền văn hóa, như Kush ở miền bắc Sudan, thường do nữ hoàng cai trị. Nhưng ngay cả trong các nền văn minh áp bức cao hơn, phụ nữ vẫn tham gia vào nhiều hoạt động: thợ làm bánh, thợ dệt, kẻ đầu độc, nhà tài trợ, cũng như các vai trò truyền thống hơn như làm vợ, làm mẹ và quán xuyến gia đình.

Dunn dành nhiều thời gian nghiên cứu hồ sơ khảo cổ và ghi chép về những phụ nữ ít được biết đến, bên cạnh những cá nhân nổi tiếng nhưng thường bị coi chỉ là ngoại lệ. Chẳng hạn, tác giả Dunn nhắc độc giả rằng Sappho nổi tiếng như vậy một phần do tác phẩm của các nhà thơ nữ cùng thời với bà đã bị thất lạc. Có thể Sappho không phải nhà thơ nữ hiếm có — mà chỉ là một nhà thơ chúng ta được biết đến.

Độc giả cũng được gặp công chúa Sumerian Enheduanna — một trong những nhà thơ đầu tiên được ghi danh trên thế giới — từng viết bài thơ kêu gọi nữ thần Inanna trả thù kẻ hãm hại mình (và đã đạt được mong muốn). Còn có Pamphila xứ Epidaurus, nhà sử học viết nên 33 tập lịch sử thế giới bị thất lạc; Telesilla xứ Argos, nhà thơ ốm yếu mãn tính nhưng có hành động đầy anh hùng trong cuộc bao vây thành phố, sau này được vinh danh trong một lễ hội hóa trang hàng năm; và — nhân vật tôi yêu thích nhất — Tomyris, nữ hoàng chiến binh của bộ tộc Massagetae, đã đánh bại Cyrus xứ Ba Tư trong trận chiến, người ta đồn bà mang theo cái đầu bị cắt đứt của đối thủ trong một cái túi đẫm máu.

Tác giả Dunn nhấn mạnh, ngay cả khi phụ nữ không chặt đầu kẻ thù hay viết nên những bài thơ nổi tiếng, họ vẫn có đời sống nội tâm và quyền tự chủ. Họ không chỉ ngồi đó chờ bị tấn công hoặc bị cưới gả vì lợi ích chính trị hoặc chờ chết khi sinh con (mặc dù nhiều người gặp phải số phận như vậy).

Một số thay đổi trọng tâm của Dunn khá tinh tế. Lịch sử về mâu thuẫn giữa Caesar và Cato, rồi sau này là giữa Caesar và Brutus, thường tập trung vào nam giới, nhưng Dunn đưa Servilia — Caesar là người tình lâu năm của bà, Cato là anh trai cùng cha khác mẹ, và Brutus là con trai bà — vào trung tâm câu chuyện. Bỗng nhiên những căng thẳng giữa những người đàn ông trở nên rõ ràng hơn nhiều, và vai trò của Servilia cũng thú vị hơn. Tác giả Dunn rầu rĩ tiếc rằng không có tác phẩm nào của Servilia còn sót lại để kể cho chúng ta biết cảm nhận và suy nghĩ của bà ở mỗi giai đoạn của câu chuyện thị phi— nhưng dù sao thì Servilia cũng từng có cảm nhận và suy nghĩ. Rốt cuộc thì bà ấy cũng là một con người thực sự từng sống.

Giống như nhiều tiểu thuyết gia đang viết lại các câu chuyện theo quan điểm chủ nghĩa nữ quyền, tác giả Dunn phải dựa vào óc tưởng tượng sáng tạo để lấp đầy những khoảng trống trong ghi chép lịch sử. Rất nhiều chi tiết lịch sử còn thiếu trong bức tranh tổng thể, và cần nhiều nỗ lực nghiên cứu hơn nữa mới làm sáng tỏ được. Điểm yếu đáng kể duy nhất của cuốn sách là đôi khi chuyển chủ đề quá nhanh, nhảy từ nơi này sang nơi khác đột ngột; với tôi nhẽ ra cuốn sách phải dài ít nhất 10 tập mới đủ. Những đoạn kể ngắn gọn, hấp dẫn về văn hóa Trung Quốc gợi mở đề tài cho loạt tác phẩm nghiên cứu sâu rộng hơn về toàn bộ Con đường tơ lụa.

Tác giả Dunn kết thúc cuốn sách bằng lời kêu gọi các nhà sử học tiếp tục tìm kiếm và khám phá những nơi lẽ ra phải có bằng chứng lịch sử nhưng vẫn còn đang thiếu. Cuộc sống của phụ nữ trong lịch sử có thể đã bị bỏ qua hoặc coi nhẹ, do các sử gia nam giới giai đoạn sơ khai không chú ý đến, nhưng phụ nữ luôn hiện diện và đồng hành cùng lịch sử nhân loại.

THE MISSING THREAD: A Women’s History of the Ancient World | By Daisy Dunn | Viking | 480 pp. | $35

Lyta Gold is an essayist and fiction writer, and the author of the upcoming “Dangerous Fictions: The Fear of Fantasy and the Invention of Reality.”

The Warrior Queen Who Carried a Head in a Bag, and Other Omissions

https://www.nytimes.com/2024/08/06/books/review/the-missing-thread-daisy-dunn.html

Piet Mondrian: Một họa sĩ ngăn nắp, một con người cực kỳ lập dị

nguồn: New York Times,

biên dịch: Takya Đỗ,

Một cuốn tiểu sử mới về một trong những họa sĩ tinh hoa nhất của thế kỷ 20.

Họa sĩ David Salle có lần viết – ông trích lời một người bạn – rằng ta có thể nhận ra một trong những bức tranh sơn dầu của Alex Katz nếu nó rơi khỏi máy bay ở độ cao hơn 9.000 mét. Câu này cũng đúng với họa sĩ Hà Lan Piet Mondrian (1872-1944). Những đường kẻ ô và những mảng màu vàng, đỏ và trắng chói sáng của ông có thể được nhận biết tức thì.

Cuốn tiểu sử mới “Mondrian: His Life, His Art, His Quest for the Absolute” (“Mondrian: Cuộc đời, Mỹ thuật, Cuộc kiếm tìm điều tuyệt đối”) của Nicholas Fox Weber là cuốn sách lớn và cực đẹp được ấn hành bởi nhà xuất bản Knopf, nơi đã và đang xuất bản những cuốn sách đẹp trong hơn một thế kỷ nay. Chỉ cần nhìn thoáng qua cuốn “Mondrian” là muốn sở hữu và trưng nó lên. Những gì bên trong cuốn sách lại có ưu điểm đa dạng hơn.

Là người trước đây từng viết về thân thế sự nghiệp của các họa sĩ Balthus và Le Corbusier, Weber vừa cho ra mắt một cuốn sách thiết yếu, ở khía cạnh đây là cuốn tiểu sử đầy đủ hiếm có về Mondrian, nhà họa sĩ ẩn dật phiêu du từ hội họa biểu hình sang trừu tượng hình học và trừu tượng màu sắc táo bạo, và trong quá trình đó trở thành một trong những họa sĩ tinh hoa của thế kỷ 20.

Độc giả tầm thường – như Samuel Johnson gọi bạn và tôi – có thể thấy 600 trang về Mondrian là rất nhiều Mondrian. Điều này đặc biệt đúng vì lối hành văn của Weber khá đơn sắc. Hết bức tranh này đến bức tranh khác được miêu tả chi tiết. Những miêu tả này là chất ru ngủ trong văn chương.

Độc giả này bắt đầu cảm thấy như mình đang nhá một mảnh gỗ. Mỗi khoảnh khắc đều bị giữ nhịp quá lâu. Song Mondrian là một người cực kỳ lập dị, và những chi tiết về sự hiện tồn của ông giống như người ngoài hành tinh khiến ta phải lật giở từng trang.

Cha ông là hiệu trưởng một trường học, một người theo đạo Tin lành Chính thống nghiêm khắc và khắt khe, không muốn con trai mình trở thành họa sĩ. Nhưng một trong những người chú của Mondrian là họa sĩ mỹ thuật công nghiệp thành đạt, người chú này đã dạy ông học và thúc giục ông.

Những năm khởi đầu sự nghiệp tại Amsterdam, Mondrian vẽ những bức tranh dễ bán để sống trong khi thu hẹp [tiêu điểm] và giản lược tác phẩm của mình, đặc biệt là trong những bức tranh ông vẽ những bông cúc đại đóa đơn sắc. Phong cách ngày càng trừu tượng của ông có nguồn gốc Lập thể.

Năm 1917, ông chung tay khởi lập tạp chí de Stijl (“Phong cách”) rất có ảnh hưởng của Hà Lan và trường phái nghệ thuật cùng tên. Đặc trưng của trường phái này là tuyệt đối sử dụng những đường thẳng và màu cơ bản; tìm kiếm sự hài hòa thông qua bố cục và sự đơn giản.

Mondrian rời Amsterdam đến Paris rồi đến London. Ông là người theo chủ nghĩa bài Do Thái nhưng dù vậy vẫn chẳng vui gì khi bị đội quân xâm lăng của Hitler buộc phải rời khỏi cả hai thành phố đó. Ông chuyển đến Manhattan năm 1940, nơi ông sống suốt phần đời còn lại, ngày càng nổi tiếng và làm lu mờ các đối thủ. Thế nhưng ông đã phải vật lộn về mặt tài chính cho đến gần cuối đời.

Weber viết Mondrian “chưa bao giờ tỏ ra tự phụ dù chỉ là mảy may”. Bình luận này khó mà tương đồng với nội dung cuốn “Mondrian” được. Đây là cuốn sách nhắc nhở ta về quan hệ gần gũi đến mức nguy hiểm giữa phẩm giá và tính tự đắc. Mondrian sống như một vị sứ thần từ vương quốc của những quan niệm tức cười.Ông say mê thuyết duy linh, tướng số học và những chế độ ăn kiêng dị thường. Ông không có óc hài hước và hiếm khi mỉm cười. Cách khiêu vũ kỳ cục của ông khiến người khác cười sau lưng ông. "Ông chỉ di chuyển mỗi đôi chân và giữ cho phần còn lại của cơ thể cứng ngắc, cái đầu nghểnh lên", tác giả viết.

Mondrian không tin tưởng những viên đá vì đồ ăn lạnh không tốt cho sức khỏe. Ông đứng thẳng như tượng và dáng vẻ luôn chỉn chu gọn ghẽ, từ chối cởi áo khoác khi đi cùng người khác ngay cả trong những đêm nóng nực. Ông rất hay độc thoại không ai hiểu nổi và nói những câu kiểu-Garbo như "Dường như anh không hiểu rằng tôi muốn được một mình". Đưa ông vào những tình huống giao tế nhất định chẳng khác gì ném một con mèo xuống bể bơi. Có lần ông bước vào một căn phòng, nheo mũi và nhận xét với chủ nhà rằng "Trong này bốc mùi cũ kỹ".

Mondrian nổi tiếng vì đặt lên môi phụ nữ những nụ hôn kỳ cục, mạnh mẽ và một chiều, có khi kéo dài đến 30 phút. Thế nhưng ông thường cảm thấy phụ nữ là kỳ đà cản mũi đàn ông; nữ giới là "kẻ thù của tinh thần". Có lần ông nhận xét: "Mỗi chút tinh dịch bị xài phí là một kiệt tác bị mất".

Ông xem ra là người vô tính nhưng lại có một loạt tình bạn thân thiết với những người trẻ tuổi đẹp trai. Một số trong những mối quan hệ này có thể là quan hệ thể xác.

Mondrian “từ bỏ màu sắc tự nhiên để đến với màu sắc tinh khiết”, như ông phát biểu trong một bài luận năm 1941. Ông ác cảm với màu sắc tự nhiên đến nỗi ít nhất có ba lần, lúc ăn trưa với bạn bè, ông từ chối ngồi quay mặt ra cửa sổ vì sợ rằng sẽ buộc phải nhìn vào một mẩu nhỏ nhất của một cội cây. Weber lập luận, mà chẳng làm cho ai tin được, rằng điều này là do ông yêu thiên nhiên quá đỗi. Việc phát hiện ra băng keo cách điện đã thay đổi cuộc đời của Mondrian. Trước đó, ông đã mất rất nhiều thời giờ để vẽ, tẩy xóa và di chuyển các đường kẻ trong tác phẩm của mình.

Những căn hộ nhỏ và sơ sài của ông được thiết kế để trông giống như những bức tranh của ông, và ông hiếm khi rời khỏi đó. Ông là người theo thuyết duy ngã, người có thể lao đè lên một quả lựu đạn mà chẳng vì ai cả. Ông có một bản ngã phải được trưng bày tại bảo tàng Smithsonian, trong một chiếc hộp sáng trưng.

Ở ông có điều gì đó như đứa trẻ bị lạc lối, một nét mà cả nhà tài phiệt Howard Hughes và Michael Jackson đều có. Patricia Highsmith có lẽ đã đúng khi bà nhận xét trong nhật ký: "Những nghệ sĩ vĩ đại nhất luôn có tính trẻ con."

Bạn phải tiếp cận cuốn sách này với óc hài hước vì Weber, giống như nhân vật chính của ông, rất ít hoặc không hài hước chút nào. Ông chỉ trích những người thậm chí chỉ nhẹ nhàng phê phán tài năng mỹ thuật hoặc tính cách của Mondrian.

Tác phẩm quan trọng hơn cuộc đời, nhưng cuộc đời đó là thế. Weber đã khiến cho câu chuyện này được kể ra, dù có phần khập khiễng, và ông đính chính lại những lỗi đã vô tình lọt vào những câu chuyện khác. Ông là người giỏi truy tìm dấu hiệu ảnh hưởng của Mondrian, không chỉ đối với các họa sĩ khác mà còn đối với các kiến ​​trúc sư. Chẳng hạn như ta khó có thể tưởng tượng ra kiến trúc sư đại tài Frank Lloyd Wright nếu thiếu Mondrian.

Sức lôi cuốn của Mondrian không có dấu hiệu suy giảm. Năm 2022, một trong những bức tranh của ông được bán với giá 51 triệu USD. Đôi khi, những người đã mua tranh của ông không biết phải treo chúng như thế nào. Phía nào với màu sắc và hình học thuần túy phải được treo lên trên?

MONDRIAN: His Life, His Art, His Quest for the Absolute | By Nicholas Fox Weber | Knopf | 639 pp. | $40

Dwight Garner has been a book critic for The Times since 2008, and before that was an editor at the Book Review for a decade. 

Piet Mondrian: An Orderly Painter, a Deeply Eccentric Man 

https://www.nytimes.com/2024/10/28/books/review/piet-mondrian-biography.html

Nếu bạn muốn tìm hiểu tại sao nền dân chủ đang bị đe dọa, hãy đọc cuốn sách này

nguồn: New York Times,

biên dịch: Nguyễn Quỳnh Anh,

Trong“Black Pill” (Viên thuốc đen), nhà báo Elle Reeve cho thấy tư tưởng cực hữu ngày trước từng bị gạt ra bên lề giờ đây đã trở thành xu hướng chính thống.

Theo Elle Reeve, cuộc tuần hành Unite the Right năm 2017 tại Charlottesville là cột mốc đánh dấu sự chuyển biến từ thời kỳ quá khứ, khi các hệ tư tưởng thù hận âm thầm tập hợp không ai chú ý, sang đến hiện tại chúng ta đang sống.

Nếu từng xem video về cuộc tuần hành Unite the Right năm 2017, trong đó hàng trăm thanh niên mặc quần kaki diễu hành trên đường phố Charlottesville, bang Virginia, hô vang khẩu hiệu "Người Do Thái không được thay thế chúng ta", rồi một kẻ lái chiếc xe Dodge Challenger đâm vào nhóm người phản đối, rất có thể đó là video do Elle Reeve thực hiện.

Thời điểm đó, tác giả là nhà báo (làm việc tại Vice News, hiện nay đang làm tại CNN) đã theo dõi phong trào cực hữu trong khoảng bốn năm; trước vụ Charlottesville, phong trào này thường bị coi là cực đoan và gạt ra bên lề không ai thèm chú ý, vậy nên biên tập viên tờ báo rõ ràng không thật sự muốn cử Reeve đi đưa tin.

Reeve khắc họa sự trỗi dậy của chủ nghĩa cực hữu trong “Black Pill”, tác phẩm có giọng kể lạnh lùng nhưng sâu sắc, theo dấu những hình ảnh vui đùa ngớ ngẩn trên internet, chiến thắng năm 2016 của Donald Trump, độ cuốn hút của thuyết âm mưu QAnon, và đỉnh điểm là vụ hỗn loạn ở Điện Capitol. Theo tác giả Reeve, vụ việc Charlottesville là mốc đánh dấu sự chuyển biến từ thời kỳ quá khứ, khi các hệ tư tưởng thù hận âm thầm tập hợp không ai chú ý, sang đến hiện tại chúng ta đang sống. Nếu muốn tìm hiểu vì sao nền dân chủ tự do ngày càng có cảm giác như đang thất thế, và vì sao chủ nghĩa da trắng thượng đẳng, sự kỳ thị phụ nữ, chủ nghĩa bài Do Thái và kỳ thị người đồng tính đang gia tăng, hãy đọc cuốn sách này.

Reeve bắt đầu đưa tin vào khoảng năm 2013, nhưng văn hóa internet tác giả miêu tả đã bắt đầu ít nhất một thập kỷ trước đó, khi một thiếu niên hack một trang web tiếng Nhật để tạo ra 4chan, diễn đàn trực tuyến tiếng Anh. Trang web này cho phép người dùng đăng hình ảnh ẩn danh, và không bao lâu sau, nó là nơi trú ẩn cho nội dung khiêu dâm và meme đồi trụy. Cuối cùng, nhà phát triển trang web thấy khó chịu, nên bắt đầu chặn những nội dung tồi tệ nhất, đặc biệt là trong sự kiện có tên Gamergate, là chiến dịch quấy rối hàng loạt nhắm vào phụ nữ trong ngành công nghiệp trò chơi điện tử.

Vì Reeve theo đuổi câu chuyện này từ trước khi nó được đại chúng chú ý, nên tác giả giành được sự tin tưởng của những kẻ cầm đầu, họ sẵn sàng chia sẻ kế hoạch và động cơ của mình — dù đôi khi cũng quấy rối và đe dọa cô. Đến năm 2021, tác giả viết, "cảm giác như chúng tôi là những cựu chiến binh từng chiến đấu ở hai chiến tuyến đối lập. Ít người trên thế giới này chứng kiến sự kiện tương tự. Vì vậy, khi tôi gọi điện đề nghị phỏng vấn, họ rất dễ dàng đồng ý." Do đó, câu chuyện của tác giả trở nên đặc biệt chân thật và gần gũi.

Sau vụ Gamergate, nhiều người dùng chuyển sang 8chan, nơi ai cũng có thể đăng lên mọi thứ. Richard Spencer, kẻ theo chủ nghĩa da trắng thượng đẳng, là diễn giả chính tại sự kiện Unite the Right, là một trong số nhiều người tìm thấy cộng đồng của hắn — thường là nam giới trẻ bị cô lập, tức giận và cô đơn — trên mạng.

Steve Bannon, từng điều hành trang web Breitbart và cựu chiến lược gia trưởng của Trump, hiểu rằng bạn có thể "kích hoạt đội quân ấy", đó chính xác là những gì họ đã làm. Đây là những người, theo cách nói của cộng đồng mạng, đã nuốt "viên thuốc đỏ" lấy cảm hứng từ phim "Ma trận" và thấy được "sự thật".

Có thể họ tin rằng hệ thống xã hội này bị người Do Thái thao túng, hoặc bình đẳng chủng tộc sẽ làm suy yếu chủng tộc da trắng, hoặc Hillary Clinton đứng đầu một tổ chức ấu dâm. Nhưng cuốn sách tỉ mỉ chỉ ra, những niềm tin đó đã dẫn đến các hành động thực tế, như xả súng tại một tiệm pizza, hoặc tấn công vào hệ thống bỏ phiếu bầu cử và đánh cắp phần mềm.

Theo Reeve miêu tả, một mối nguy hiểm thậm chí còn đang sợ hơn đến từ ‘viên thuốc đen’ của chủ nghĩa hư vô. Uống viên thuốc đó "cho phép bạn biện minh cho bất kỳ hành động nào: tàn ác, đe dọa, bạo lực". Tác giả viết, "nếu hành động của bạn gây thêm nhiều bạo lực và hỗn loạn, thì càng tốt, vì như thế sẽ giúp chấm dứt chế độ tham nhũng". Tác giả chỉ ra tư tưởng kiểu này có thể dẫn đến Charlottesville, các vụ thảm sát ở Charleston, Pittsburgh, El Paso và Orlando. Có thể dẫn đến tôn sùng Putin. Hoặc tôn vinh Trump.

Trong tất cả nguồn tin của Reeve, người hấp dẫn nhất là Fredrick “Fred” Brennan, người sáng lập ra 8chan. Brennan cũng quản trị một cộng đồng dành cho những người đàn ông ‘incel’ (là trạng thái độc thân không tình nguyện, ko thể tìm thấy đối tác lãng mạn hoặc tình dục dù rất mong muốn) (Elliot Rodger, kẻ gây ra thảm sát ở Isla Vista, California, nhằm mục đích trả thù phụ nữ vì từ chối hắn và làm hại những người đàn ông hấp dẫn về mặt tình dục, đã trở thành nhân vật anh hùng của nhóm người này.)

Bị liệt phải ngồi xe lăn vì mắc bệnh bẩm sinh, Brennan cũng là người ủng hộ thuyết ưu sinh trong nhiều năm, khẳng định những người khuyết tật nên bị triệt sản, và bày tỏ nỗi tức giận vì cho rằng chính mẹ ruột anh ta không nên sinh anh ta ra đời.

Nhưng rồi anh ta thay đổi. Ban đầu anh này là người theo chủ nghĩa tự do ngôn luận tuyệt đối, tin rằng bản thân đang tạo ra một sân chơi cho các ý tưởng, và những tư tưởng tuyệt vời nhất sẽ vươn lên hàng đầu. Sau đó cũng chính anh ta tuyên bố trang 8chan nên chấm dứt. Từ đó cho thấy người ta có thể thay đổi, phi cực đoan hóa bản thân mình.

Tuy nhiên, dù đã ngừng quản lý 8chan từ năm 2016, Brennan chỉ là một cá nhân. Và ngay sau đó, 8Chan chuyển sang chủ sở hữu mới đổi tên thành 8kun, cuối cùng trở thành hang ổ của nhóm QAnon.

Những ảo tưởng tập thể đó, dù có vẻ hết sức điên rồ — tin rằng có nhà nước ngầm tồn tại trong chính phủ, được đám người nổi tiếng và lãnh đạo doanh nghiệp hỗ trợ, điều hành một mạng lưới buôn người tôn thờ quỷ Satan — vẫn tiếp tục lây nhiễm vào tâm trí con người cả trên internet lẫn ngoài đời thực. Nếu, như tác giả Reeve tuyên bố, "tư tưởng cực hữu về cơ bản đã chết", thì đó chỉ có nghĩa là rất nhiều ý tưởng và nỗi ám ảnh của tư tưởng này đã trở thành chính thống chứ không còn bị coi là cực đoan.

BLACK PILL: How I Witnessed the Darkest Corners of the Internet Come to Life, Poison Society, and Capture American Politics | By Elle Reeve | Atria Books | 283 pp. | $29.99

Sue Halpern is a scholar in residence at Middlebury College and the author of eight books, including the forthcoming “What We Leave Behind.”

If You Want to Understand Why Democracy Is Under Attack, Read This Book

https://www.nytimes.com/2024/07/30/books/review/ellen-reeve-black-pill.html

Miền Tây hoang dã trở thành chất liệu cho một câu chuyện hư cấu chân chất một cách kỳ lạ

nguồn: New York Times,

biên dịch: Takya Đỗ,

Một bức ảnh âm bản trên kim loại năm 1892 cho thấy năm thành viên của băng cướp được gọi là Wild Bunch, năm tên tội phạm khét tiếng phiêu bạt giữa những sào huyệt ngoài vòng pháp luật ở Miền Tây.

Cuốn "Bandit Heaven" (“Thiên đường của kẻ cướp”) của Tom Clavin đưa chúng ta về với bộ phim "Outlaw Trail" (“Đường mòn của những kẻ ngoài vòng pháp luật”) với Butch Cassidy và Sundance Kid.

Khoảng 2 giờ sáng ngày 2/6/1899, người lái tàu trên một chuyến tàu đang chạy về hướng đông bên ngoài thị trấn Wilcox, bang Wyoming, nhìn thấy một người đang vẫy một chiếc đèn lồng đỏ. Khi anh ta phanh lại, một người đàn ông đeo mặt nạ mang súng từ phía sau bò vào buồng lái và bảo: "Này, đồ khốn, hãy làm theo những gì tao nói, nếu không tao sẽ cho mày sáng mắt ra!"

Gã chặn tàu để cướp đó là Butch Cassidy. Kẻ đồng phạm vẫy đèn lồng của y là Harry Longabaugh, thường được gọi là Sundance Kid. Sau khi dùng thuốc nổ để phá cửa hai chiếc két sắt, hai tên cướp và bốn thành viên khác của Băng Wild Bunch biến mất vào màn đêm cùng với 50.000 USD tiền mặt và đồ trang sức.

Đây là vụ cướp thứ ba và có thể là vụ béo bở nhất trong năm vụ cướp được quy cho băng cướp của Cassidy giữa những năm 1896 và 1901. Nó cũng là căn nguyên sự cáo chung của băng này. Một viên cảnh sát trưởng của bang Wyoming đã bị giết trong cuộc đấu súng sau vụ cướp đó, khiến Cassidy (tên khai sinh là Robert LeRoy Parker) trở thành tên tội phạm bị truy nã gắt gao nhất nước Mỹ. Ông chủ của công ty đường sắt Union Pacific là E.H. Harriman nổi giận cử các thám tử của hãng điều tra và an ninh tư nhân Pinkerton và thợ săn tiền thưởng đi lùng sục khắp Miền Tây bằng ngựa và tàu hỏa.

Bộ phim “Butch Cassidy and the Sundance Kid” ra mắt năm 1969 miêu tả lực lượng thực thi thượng thặng của Harriman là những người trong tương lai sẽ thực thi một mệnh lệnh mà vì nó những kẻ ngoài vòng pháp luật chạy đâu cho thoát. Đến cuối thế kỷ 20, nền viễn thông và công cuộc thực thi pháp luật giữa các bang được cải thiện một cách ấn tượng, và đối với những kẻ ngoài vòng pháp luật có mặt trong cuốn “Bandit Heaven” cực kỳ dàn trải của Tom Clavin, điều này có nghĩa là bữa tiệc đã tàn.

Nghề cướp bóc, như Clavin viết, đi “từ chỗ lãng mạn đến chỗ mạo hiểm”. Đây là nói về nó một cách hời hợt, mà thật ra là cánh tay luật pháp ở thế kỷ 19 ngắn hơn, khi Đường mòn của những kẻ ngoài vòng pháp luật chạy dài từ Montana đến Mexico, rải rác những sào huyệt có tên như Hole-in-the-Wall (Hang ổ) và Robbers Roost (Sào huyệt của kẻ cướp). Trong số những thành trì được bao bọc tự nhiên này, nơi giống thiên đường nhất là Brown’s Park, một thung lũng sông diện tích 13.000 mẫu Anh ở phía tây bắc Colorado, hiện là nơi nương náu cho động vật hoang dã của liên bang.

Những kẻ cư trú toàn thời gian ở Brown’s Hole – tên thường được gọi của Brown’s Park – có lẽ thú vị hơn những kẻ phạm tội đi ngang qua. Một gã là Isom Dart, người đàn ông từng là nô lệ, từng là kẻ sống ngoài vòng pháp luật, là người chăn gia súc và là một chú hề tại các cuộc thi cưỡi bò trước khi an cư lạc nghiệp làm một người thợ được kính trọng. Một người khác là Elizabeth Bassett, bà trùm của một gia đình chăn nuôi địa phương, người vui lòng cho những người đàn ông bị truy nã làm nghề chăn bò. Hai cô con gái của bà ta, Josie và “Nữ hoàng” Ann, sống vào thời Eisenhower và sau này đã ghi chép lại những hồi ức của họ về Butch và Sundance trẻ tuổi trong thời kỳ huy hoàng mê hoặc nhất của hai gã.

Đó là một số trong hàng chục nhân vật thơ thẩn ra vào trong câu chuyện thong dong của Clavin, câu chuyện mà khi đọc thường giống như một chuyên mục chuyện phiếm không chính thức về Miền Tây Cũ hơn là một câu chuyện hư cấu có tiết tấu nhanh. Nhiều đoạn văn bắt đầu theo cách trò chuyện thông thường: "Hãy quay lại với Annie Rogers" hoặc "Vì chúng ta có thể không gặp lại anh ta nữa, nên lúc này đây chúng ta không thể bỏ Gunplay Maxwell lại". Chẳng lẽ tác giả không biết rằng chúng ta có sẽ gặp lại nhân vật ngoài lề này hay không? (Thực tế là chúng ta sẽ không gặp lại.)

Có vẻ như mọi tên vô lại có biệt danh ở miền tây Chicago đều có một khoảnh khắc trở thành tâm điểm chú ý trong cuốn sách này. Chính thành phố Chicago cũng vậy, trong một câu chuyện dài về sự nghiệp đầu đời của Charlie Siringo, một "thám tử cao bồi" khét tiếng đã bí mật truy đuổi Cassidy và những kẻ khác.

Một khó khăn đối với bất kỳ nhà biên niên sử nào về Wild Bunch là trong khi Siringo đã viết ba cuốn hồi ký, nhưng trong số đó chỉ có ba lá thư của Cassidy từ trước năm 1901 là còn tồn tại, đó là năm gã và Sundance chạy trốn đến Nam Mỹ cùng Etta Place, một người phụ nữ mà người ta biết rất ít đến nỗi một số nhà sử học khẳng định rằng cô này với Ann Bassett chỉ là một.

Những người hoài cổ và những kẻ bịp bợm đã từ lâu bẻ cong câu chuyện về Wild Bunch theo mục đích của họ, nhưng gần đây đã có nhiều công trình phân biệt sự thật với sự tưởng tượng. Clavin trích dẫn rất nhiều từ hai cuốn tiểu sử tuyệt vời về Cassidy – một của Thom Hatch, một của Charles Leerhsen – và các nguồn thứ cấp khác, việc này không may lại dẫn đến kết quả là làm nổi bật những thiếu khuyết trong cuốn sách của chính ông.

Thậm chí những cảnh hành động cũng thường gây thất vọng, chẳng hạn như một đội báo thù "dừng lại để nổ súng, bóp cò liên hồi kỳ trận". Đây đâu phải là câu chuyện về anh hùng đấu với kẻ ác; lịch sử hiếm khi như vậy. Nhưng thay vì đưa ra những tình huống đen trắng mập mờ, Clavin – tác giả có sách bán chạy về lịch sử Thế chiến II và Miền Tây hoang dã – đã thể hiện cái thiện, cái ác và cái xấu xí bằng cùng một tông đơn điệu. Theo cách đó, khi kẻ xấu xa nhất trong băng Wild Bunch là Harvey Logan rốt cuộc bị bắt sau khi sát hại hai cảnh sát, rồi trốn thoát khỏi nhà tù, chỉ để tự bắn vỡ sọ mình vào lần tiếp theo luật pháp tóm được hắn, đó là vì hắn "thực hiện thêm một cú liều mình".

Lúc bấy giờ Butch và Sundance đã rút về ẩn náu ở Nam Mỹ. Hai gã đã cố gắng và thất bại trong việc hoàn lương – một thất bại tất yếu, một phần do sự cô đơn của Cassidy và thói nghiện rượu của Sundance.

Hai gã này đã chết năm 1908 trong một cuộc đấu súng với binh lính và cảnh sát Bolivia. Một số người mơ tưởng khẳng định bọn họ sống sót – hoặc chí ít cũng chết trong cơn mưa đạn như trên phim ảnh. Sự thực là Cassidy đã giết gã đồng bọn bị thương của mình, rồi tự sát. Thiên đường của kẻ cướp, quả thực là thế.

BANDIT HEAVEN: The Hole-in-the-Wall Gangs and the Final Chapter of the Wild West | By Tom Clavin | St. Martin’s | 294 pp. | $30

Darrell Hartman is the author of “Battle of Ink and Ice: A Sensational Story of News Barons, North Pole Explorers, and the Making of Modern Media.”

The Wild, Wild West Makes for an Oddly Tame Yarn

https://www.nytimes.com/2024/10/30/books/review/bandit-heaven-tom-clavin.html

Những kẻ nhái lại đã tạo ra một số video game nổi tiếng nhất thế giới

nguồn: New York Times,

biên dịch: Takya Đỗ,

Khách tham quan đang chơi StarCraft II của Blizzard tại hội chợ thương mại Gamescom ở Cologne, Đức, năm 2012.

Cuốn "Play Nice" (“Chơi đẹp”) của Jason Schreier kể câu chuyện về Blizzard Entertainment từ thời kỳ hoàng kim kiêu ngạo và phóng đãng của hãng này trong thập kỷ 90 cho đến đỉnh điểm dư thừa doanh nghiệp của nó.

Cuộc đời văn phòng rất nhọc nhằn. Thậm chí là giữa thế kỷ 19, khi văn phòng hiện đại lần đầu tiên trở thành xu hướng, nó đã tệ rồi: rất nhiều những kẻ thụ động khép kín như nhân vật Bartleby cứ sao chép và sao chép mãi cho đến khi công việc làm họ suy sụp, đến tận thâm tâm họ. "Không giống như việc đồng áng hay nhà máy, công việc văn phòng chẳng tạo ra bất kỳ thứ gì", Nikil Saval viết trong "Cubed" (“Làm việc trong ô ngăn”), cuốn sách lịch sử xuất bản năm 2014 của anh viết về cuộc sống của những người làm công việc văn phòng. "Nhìn từ khía cạnh lạc quan nhất, có vẻ nó tái tạo mọi thứ".

Bạn có thể biến văn phòng thành nơi vui vẻ không? Có lẽ bằng cách sao chép một thứ gì đó thú vị, như một video game chẳng hạn? Theo như gợi ý của Jason Schreier trong "Play Nice" – cuốn biên niên sử chặt chẽ của anh về hãng video game Blizzard Entertainment đang bị khốn khó bủa vây – đó chính là điều mà những người sáng lập mới-tốt-nghiệp-đại-học của hãng là Allen Adham và Mike Morhaime đã nghĩ khi lần đầu tiên khai trương một cơ sở bé tí gần Đại học California, Irvine, hồi năm 1991.

Những lập trình viên ở độ tuổi 20, lười tắm rửa, đôi khi quá khích, thường say xỉn mà họ tuyển dụng không chịu bắt tay vào việc ngay với các game đình đám mà nhờ đó họ nổi tiếng – những cuộc giao tranh kiểu khoa-học-viễn-tưởng trong StarCraft, những vương quốc ảo giả tưởng trong World of Warcraft, những màn đấu súng hoành tráng trong Overwatch. Thay vì thế, họ chấp nhận hợp đồng từ các công ty khác để mua những trò chơi đã nổi tiếng được tạo ra cho một hệ điều hành (ví dụ Windows) và điều chỉnh chúng cho thích hợp với một hệ điều hành khác (ví dụ Commodore 64), quá trình được gọi là quá trình điều chỉnh phần mềm thường liên quan đến việc tái tạo trò chơi đó bằng một ngôn ngữ lập trình khác.

Là phóng viên của Bloomberg, Schreier là người săn tin đầy nhiệt huyết được nhiều người kính trọng trong ngành, với nguồn tin ở mọi ngóc ngách của giới phát triển game, từ những ô ngăn làm việc thiếu ánh sáng đến những văn phòng sáng loáng ở góc tòa nhà cho đến những đấu trường thể-thao-điện-tử nơi các đội mọt máy tính trình chiếu những trận chiến ảo của họ cho đám khán giả náo nhiệt.

Cuốn sách đầu tay “Blood, Sweat, and Pixels” (“Máu, mồ hôi và những điểm ảnh – xuất bản năm 2017) của anh là hợp tuyển tin bài về các nhà phát triển video game lớn và nhỏ, dựa trên hàng loạt cuộc phỏng vấn và moi được những cái nhìn thấu thị đích thực từ các lập trình viên và nghệ sĩ. Ví dụ, nhiều người chơi game, dù họ đang đào hầm ngục để tìm kho báu hay nhấp vào những viên ngọc trên màn hình smartphone, đều chẳng bận tâm nếu thành công của họ phụ thuộc vào may rủi. Một cú nhấp ngẫu nhiên cũng giúp kích thích hormone dopamine tiết ra chẳng khác gì máy đánh bạc ở Las Vegas; nhưng sau nhiều lần thử nghiệm và lỗi hỏng, các nhà phát triển game Diablo III của Blizzard phát hiện ra rằng, do không có giải độc đắc, tốt hơn hết là đảm bảo để nhà cái không phải lúc nào cũng thắng.

Trong cuốn “Play Nice”, Schreier bao gồm toàn bộ lịch sử của Blizzard và dùng ít thời gian hơn để đi sâu vào các lựa chọn thiết kế riêng biệt. Tuy vậy, một cái nhìn thấu thị duy nhất, hoặc một tá, là không đủ để tạo ra một game đình đám từ con số 0, và những nhân vật chính của Schreier cứ loay hoay khi họ cố gắng quá mức để tạo ra tính độc đáo mới mẻ. “Play Nice” chỉ rõ ra rằng Blizzard trở nên lớn mạnh không phải bằng cách chấp nhận may rủi với những ý tưởng mới, mà bằng cách để các nghệ sĩ khác nỗ lực mạo hiểm với hàng trăm quyết định hầu như không thể giải thích được khi thảo luận sâu một game bom tấn và sau đó nhào vào sau lưng họ để nhái lại cái hay nhất – dĩ nhiên là với những tính năng, câu chuyện và nghệ thuật mới.

Khi quyết định nhái lại cái gì, những nhà đồng sáng lập và nhân viên của họ đã theo đuổi những ám ảnh của riêng mình. Hồi giữa thập kỷ 90, họ mua một game mà mọi người hay chơi tại văn phòng, nó là game dành cho một người chơi mô phỏng chiến thuật khoa-học-viễn-tưởng trong Dune II của Westwood Studios, về các gia tộc thù địch khai thác gia vị trên một hành tinh sa mạc, và biến nó thành game dành cho nhiều người chơi mô phỏng chiến thuật giả tưởng trong Warcraft. Phiên bản Blizzard có loài orc và con người khai thác vàng trong một khu rừng, nhưng về căn bản nó y hệt như nhau. "Nếu nhái lại là cách tâng bốc chân thành nhất," một trong những người đồng sáng lập Westwood nói với Schreier, "thì họ đã tâng bốc chúng tôi rất nhiều".

Mỗi bản sao của Blizzard đều mang phong cách riêng – hãng này, mở rộng đến hàng nghìn nhân viên vào giữa thập kỷ 2000, sẽ trở nên nổi tiếng vì thiết kế thông minh của nó mang những khái niệm quen thuộc. Nhưng chiến lược thị trường đầy cảm tính của họ đã chứng tỏ là một mô hình kinh doanh mong manh về lâu về dài. Khi hãng lớn hơn và các nhà phát triển già đi, họ ngày càng xa rời thực tế. Giữa thập kỷ 2010, một lập trình viên của Blizzard đã nghi ngờ rằng game của anh ta là một sự thất bại chỉ vì em trai anh ta nói rằng không có người bạn tuổi teen nào của cậu quan tâm đến nó.

Công ty cũng phải chịu áp lực bởi thứ văn hóa nảy sinh từ những hành vi sai quấy lộn xộn của cánh nhân viên trẻ, đa số là nam giới, cánh này ngủ trên những tấm nệm trong văn phòng và không bao giờ về nhà. Những cảnh mô phỏng Guitar Hero và các trận đấu súng phun bọt Nerf lúc đêm khuya dường như lặp lại cái năng lượng vui nhộn kỳ quặc đã biến Facebook và Google thành những công ty tỷ đô, nhưng câu chuyện mở ra lại phát lộ một thứ gì đó nghịch hành hơn: giống loạt phim truyền hình "Mad Men" (“Những kẻ điên loạn”), nhưng thiếu sự sạch sẽ hoặc bài trí đẹp mắt. Nói một cách lãng mạn, "hầu như mọi lãnh đạo cấp cao nhất tại Blizzard đều bị dính líu với một người nào đó thấp cấp hơn họ trong công ty," Schreier thuật lại. Và trong những năm đầu, chẳng có gì là lạ khi thấy bãi nôn trong những phòng lớn của Blizzard Entertainment hoặc rời khỏi máy tính của bạn và quay lại thì thấy một màn hình đầy nội dung khiêu dâm, như một trò chơi khăm hay ho. Đã có lúc có quá nhiều thứ đổ nát đến nỗi chỉ còn một nửa số ghế văn phòng là có thể sử dụng được.

Nhiều phụ nữ trong câu chuyện này phải đối mặt với sự thù địch và (bất ngờ sao!) mức lương thấp hơn. Xuyên suốt 30 năm và hơn 300 trang sách, Schreier rải rắc những câu chuyện về quấy rối như những vụn bánh mì, cho đến năm 2021 khi một vụ kiện phân biệt giới tính và hành vi tình dục sai trái đẩy hãng này đến chỗ vừa phải đánh giá hành vi cá nhân về mặt đạo đức vừa phải chịu rất nhiều rắc rối về tài chính. Microsoft rình rập đã hàng thập kỷ. Sau cuộc khủng hoảng đó, nó đã nuốt trọn Blizzard là một phần của vụ mua lại trị giá 69 tỷ USD – vụ mua lại lớn nhất trong lịch sử video game.

Một trong những điểm mạnh rất hay của Schreier là anh có thể kiểm soát một đám đông [nhân vật]. Anh duy trì một cách rất thông minh nhiều mạch truyện khác nhau – doanh nghiệp, cá nhân, nghệ thuật – cùng lúc khen ngợi rất nhiều lập trình viên, các nhà thiết kế và các giám đốc chỉ quan tâm đến tiền bạc, tất cả mà không đặt quá nhiều áp lực lên đà phát triển của cuốn sách.

Cái còn thiếu trong câu chuyện bay bổng này là ý thức về trọng lực. Những ông trùm trong ngành và những lập trình viên dày dạn kinh nghiệm của Schreier di chuyển qua một thế giới gần như không có bối cảnh, nơi dường như không có gì tồn tại bên ngoài văn phòng của Blizzard, chẳng có phong trào #MeToo (chất xúc tác hiển nhiên cho vụ kiện kia) hay phản ứng đối với cuộc chiến văn hóa mà trung tâm là dân mọt máy tính được gọi là GamerGate (một ảnh hưởng thấy rõ đến giao diện và thiết kế của video game Overwatch cực kỳ thành công). Câu chuyện này kém hay đi vì cách thuật lại vấn đề đã cản trở Blizzard nhiều năm ròng: Nó phải chật vật để hình dung ra bất kỳ thứ gì ngoài những phòng làm việc và phòng lớn, nơi những người này trải qua mọi ngày đêm trong cuộc đời họ. Đọc một câu chuyện lịch sử bao la như vậy, tôi cứ cảm thấy rằng nếu xóa bớt một số điểm mờ mịt khỏi tấm bản đồ thì hay biết bao.

Tuy nhiên, vẫn có tính cảm động trong đó. Ở một trong những cảnh buồn nhất của cuốn sách, năm 2016 Adham quay lại công ty mà anh đã giúp thành lập, sau 12 năm gián đoạn do kiệt sức. Anh cố gắng dẫn dắt một dự án có tên là Odyssey, phiên bản Minecraft hoặc Rust của Blizzard. Những game này thả người chơi vào một vùng hoang dã hoặc một vùng đất bỏ hoang để tìm thức ăn và chiến đấu. Sự hấp dẫn ở game này là bạn bắt đầu từ con số 0 và dần dần thăng tiến.

Trước đây, Blizzard có thể bỏ ra nhiều năm để hoàn thiện một trò chơi như Odyssey, nhưng vào lúc đó hãng này đã trở thành một gã khổng lồ, được tiếp quản bởi người được nhà phát triển sòng bạc Las Vegas là Steve Wynn bảo trợ, người có phong cách tuyển dụng bảo thủ thiên vị những thành tựu đã được chứng minh của Blizzard, ưa chuộng những sao chép nội tại chứ không phải từ bên ngoài hãng.

Hơn nữa, Odyssey tốn quá nhiều thời gian. Khi nào thì phần tiếp theo của game Diablo ra mắt? Còn bản mở rộng World of Warcraft kế tiếp thì sao? Càng lúc càng nhanh. Blizzard đã trở thành bản sao nhợt nhạt của chính nó. Các game trở nên nhàm chán. Doanh thu giảm sút. Một sự thấu thị nữa nảy ra: Nếu bạn muốn phát triển mạnh, trong video game hoặc trong tự nhiên, việc tái tạo là điều tốt, nhưng thường thì thoát khỏi tổ hợp gen của chính bạn vẫn tốt hơn.

PLAY NICE: The Rise, Fall, and Future of Blizzard Entertainment | By Jason Schreier | Grand Central | 376 pp. | $30

The Copycats Who Made Some of the Biggest Video Games in the World

https://www.nytimes.com/2024/10/10/books/review/play-nice-jason-schreier.html

Sự đột nhập của một người vào khu vực đầu não của phe cực hữu

nguồn: New York Times,

biên dịch: Takya Đỗ,

Quan ngại trước sự chia rẽ chính trị của nước nhà, Jeff Sharlet dấn thân vào cuộc tìm kiếm đầy thống khổ nhằm hiểu được nguyên nhân sự trỗi dậy của chủ nghĩa cực đoan phản dân chủ. Trong cuốn “The Undertow” (“Sóng dội”), ông ghi lại những điều ông đã khám phá ra.

Tiền đề của “The Undertow”, cuốn sách phóng sự mới đầy thống khổ của Jeff Sharlet, là Hợp chúng quốc đang “tan rã”. Sự tan rã là về mặt chính trị. Nó liên quan đến sự nổi dậy của Donald Trump có khuynh hướng chuyên quyền, đến nỗ lực của các thành viên Đảng Cộng hòa nhằm lật ngược kết quả bầu Tổng thống Joe Biden hồi tháng 1/2021 và, trong nhiệm kỳ tổng thống của Biden, liên quan đến việc Tòa án Tối cao lật ngược lại phán quyết về vụ Roe kiện Wade.

Sự thao túng cực đoan của các quan chức cánh hữu, nếu có thể nói rằng thế, chỉ càng thêm mãnh liệt. Trong vài tuần vừa qua, các nhà lập pháp thuộc Đảng Cộng hòa đã đưa ra các dự luật quy định, thật chứ chẳng bỡn, xóa sổ Đảng Dân chủ ở Florida và tử hình những phụ nữ phá thai ở Nam Carolina. Tòa án Tối cao yêu cầu cung cấp thêm thông tin tóm tắt trong vụ án về “học thuyết cơ quan lập pháp bang độc lập”, một học thuyết pháp lý-chính trị sai trái, mà nếu được thông qua thành luật, sẽ cho phép các cơ quan lập pháp của Đảng Cộng hòa (được phân chia gian lận để giành phần thắng trong bầu cử) thực sự chấm dứt các cuộc bầu cử liên bang dân chủ ở các bang của họ. Nghị sĩ Hạ viện Marjorie Taylor Greene, thành viên Ủy ban An ninh Nội địa của Hạ viện, đã đề xuất ý tưởng về một cuộc “chia tách quốc gia” dọc theo giới tuyến các bang đỏ và xanh. Tiền đề của Sharlet xem ra có vẻ có cơ sở vững chắc.

Sharlet thừa nhận cách đây chưa lâu ông không chịu miêu tả mối đe dọa đối với nền Cộng hòa là “chủ nghĩa phát xít”. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, sự ​​phản đối việc miêu tả chủ nghĩa Trump hiếu chiến là phát xít dần dà biến mất. Ngoài “nhân cách” của Trump, phong trào mà nhiệm kỳ tổng thống của ông ta đẩy mạnh hiện đang nuôi dưỡng các lực lượng bán quân sự và tôn vinh bạo lực như phương tiện thanh lọc, phát triển mạnh mẽ nhờ việc phân biệt chủng tộc đối với kẻ thù, tuyên bố mình bị ngược đãi vì là “Da trắng”, chẩn đoán nước nhà là suy đồi và ôm chặt lấy huyền thoại của chủ nghĩa xét lại về một quá khứ HÃY LÀM NƯỚC MỸ VĨ ĐẠI THÊM LẦN NỮA.

Thế sự thu hút của chủ nghĩa phát xít này đối với hàng triệu người Mỹ bình thường sẽ được lý giải bằng cái gì? Đây là câu hỏi quan trọng, đặc biệt là vì sự trỗi dậy của chủ nghĩa cuồng tín phản dân chủ của cánh hữu ở Mỹ không có tiền lệ chính đáng. Chủ nghĩa phát xít ở châu Âu và các quốc gia hậu thuộc địa hồi sinh là phản ứng đối với sự suy sụp kinh tế xã hội và tình trạng nghèo đói thảm khốc. Trái lại, phiên bản Mỹ phát triển mạnh mẽ trong một xã hội rất giàu có theo các tiêu chuẩn lịch sử và toàn cầu. Đảng phái chính trị của nó – Đảng Cộng hòa – đang hưởng quyền lực đã được củng cố vững bền, và những kẻ ủng hộ nó cùng các đồng minh doanh nghiệp khó lòng là nạn nhân của tình trạng xã hội hiện tại. Các yếu tố phi vật chất – văn hóa, chủng tộc, địa lý, hệ tư tưởng – phải tham gia vào. Những yếu tố này có thể là gì? “Thuyết thần học” về nguyên nhân đó, phỏng theo thuật ngữ của Sharlet, là gì?

Để tìm ra câu trả lời cho câu hỏi này, ông lao vào cuộc thám hiểm nhân chủng học một-mình kéo dài nhiều năm vào khu vực đầu não của phe cực hữu. Là tác giả của hai cuốn sách về những mối nguy hiểm chính trị do chủ nghĩa Toàn thống Thiên chúa giáo gây ra, ông hiểu rõ lĩnh vực của mình. Ông tham dự các cuộc vận động tranh cử cho Trump (với tư cách là ứng cử viên và tổng thống); ông lái xe khắp đất nước với nỗ lực lần theo dấu vết di sản chính trị-tinh thần của Ashli ​​Babbitt, người nổi dậy bị bắn chết tại Điện Capitol vào Ngày 6/1; ông giao thiệp với các mục sư, những kẻ cuồng súng ống, những tín đồ của phong trào QAnon, các loại lực lượng dân quân và những nghi phạm thông thường khác. Kết quả là một bức tranh cắt dán tỉ mỉ sinh động và hấp dẫn về sự rối loạn chính trị và đạo đức ở Mỹ, một bức tranh phù hợp một cách kinh hoàng với nỗi sợ hãi tồi tệ nhất của những người theo chủ nghĩa tự do.

Hầu hết các cuộc gặp gỡ của Sharlet đều theo cùng một kiểu cấu trúc cơ bản: ông tiếp cận đối tượng cánh hữu của mình với sự khiêm nhường, thân thiện và tinh thần rộng lượng. Cuộc tương tác là ví dụ minh họa ngắn gọn cho lý tưởng xưa về sự đồng quan điểm đầy thiện chí với nhau; và sau đó là những tín điều của người đối thoại với ông (về ý Chúa, về những đảng viên Đảng Dân chủ thích ấu dâm, về những quyền lực của Trump mà người ta không biết đến, về sự cần thiết của vũ trang tự vệ, v.v.) tự bộc lộ trong lối suy nghĩ tuyệt đối khoan nhượng, đe dọa và ảo tưởng của họ. Sharlet rời khỏi nơi gặp gỡ đó mà cảm thấy rúng động và bi quan hơn bao giờ hết.

Một cốt truyện phụ của cuốn sách là trạng thái thể chất và tinh thần yếu ớt của tác giả. Là người đàn ông trung niên đã trải qua hai cơn nhồi máu cơ tim, ông bị huyết áp cao khi lo lắng và khi đi lại phải mang theo những viên thuốc chữa bệnh tim mạch. (Ông cũng đang cư tang người mẹ kế mà ông yêu quý, tro cốt của bà này được ông chở theo trong ô tô của mình.) Ông thoải mái thừa nhận tình trạng yếu ớt và những nhược điểm của mình, nói không với quan điểm ngạo mạn đặc trưng của các bậc tiền bối văn chương như Joan Didion và V.S. Naipaul. Thật vậy, là một nhà viết tiểu luận, tính chân thực và nghiêm túc của Sharlet bắt nguồn từ tính cách sợ sệt, dễ bị tổn thương của ông, điều này mang lại cho ông sự tín nhiệm về mặt đạo đức mà một nhà văn có vẻ trung lập có lẽ không có.

Sharlet đưa ra một số ý tưởng, hay ho nhất là Chủ nghĩa Trump, với việc nó theo đuổi các thuyết âm mưu, với việc nó không tin tưởng vào kiến ​​thức khoa học và học thuật, với việc nó phân chia thế giới thành những tín đồ và phi tín đồ, tương đồng với hoặc cùng dự phần vào truyền thống Ngộ đạo, với việc nó nhấn mạnh vào ảo tưởng và sự giác ngộ, vào sự thông thái nghịch lý, vào sự thấu thị bí truyền. Song rốt cục ông không bị sa đà vào bất kỳ cái gì trong số đó. Cứ như thể chủ đề của ông không mang quá nhiều suy ngẫm về khái niệm, nên những thách thức chính trị thực tế mà nó gợi ra rất nghiêm trọng và cấp bách.

Như tiêu đề cuốn sách của ông ngụ ý, Sharlet tin rằng những gì ông đang ghi lại có thể chẳng là gì khác ngoài “sóng dội lại từ cuộc nội chiến”. Ông phát hiện ra rằng dự đoán về cuộc nội chiến đã khích động mạnh các nhóm cực hữu. Mặc dù giữ vững lòng tin vào tấm gương đạo đức và chính trị của các ca sĩ kiêm nhà hoạt động Harry Belafonte và Lee Hays (những người mà ông lần lượt dành toàn bộ chương đầu tiên và cuối cùng tuyệt đẹp của cuốn sách này viết về họ), Sharlet thừa nhận ông vẫn quan ngại sâu sắc.

Có thể nói rằng bất cứ ai dành quá nhiều thời gian với những kẻ cực đoan chính trị sẽ nảy ra nỗi lo sợ quá mức về chủ nghĩa cực đoan chính trị. Nhưng cũng có thể nói rằng sự tự mãn đã là một nguyên nhân quan trọng khiến chúng ta phải đối mặt với tình huống một trong hai đảng chính trị của chúng ta không còn tận tâm với nền dân chủ tự do nữa. Jeff Sharlet không đề xuất một giải pháp thiết thực nào cho vấn đề này, song cuốn sách này là cách ông gióng lên tiếng chuông cảnh báo.

THE UNDERTOW: Scenes From a Slow Civil War | By Jeff Sharlet | Illustrated | 337 pp. | W.W. Norton & Company | $28.95

Joseph O’Neill’s novels include “Netherland,” which received the PEN/Faulkner Award for fiction, and “Godwin,” forthcoming next year.

https://www.nytimes.com/2023/03/21/books/review/the-undertow-jeff-sharlet.html

Mỹ đã thắng Cuộc chiến thời trang (hoặc, chí ít là Trận chiến quần nỉ bo gấu) như thế nào?

nguồn: New York Times,

biên dịch: Takya Đỗ,

Quần áo thể thao giống như bộ trang phục năm 1952 này của Claire McCardell đã được thiết kế cho lối sống Mỹ năng động, ít trang trọng hơn.

Trong cuốn “Empresses of Seventh Avenue” (“Những nữ hoàng của Đại lộ Thời trang”), nhà văn chuyên viết về thời trang Nancy MacDonell kể câu chuyện về những người phụ nữ New York đã tạo ra phong cách hiện đại.

“Thanh lịch nghĩa là biết cự tuyệt”, Coco Chanel được cho là đã nói thế. Pierre Balmain nhắc nhở khách hàng của mình rằng “Khắt khe, luôn khắt khe”, trong khi Karl Lagerfeld chỉ rõ, khi nhằm vào những người không khắt khe, rằng: “Quần nỉ bo gấu là dấu hiệu của sự thất bại”. Thế còn Sonia Rykiel thì sao? “Làm sao bạn có thể sống cuộc sống thời thượng nếu không mang giày cao gót?”

Uy quyền của các nhà thiết kế thời trang vĩ đại của Pháp từ lâu không chỉ nằm ở những sáng tạo quyến rũ mà còn ở những tuyên ngôn giáo điều của họ thường hay được người ta trích dẫn. Và trong khi phản ánh sự đánh đồng mặc nhiên của người Pháp giữa cái đẹp với sự chịu đựng, những tuyên ngôn này đồng thời cho rằng kỷ luật – thậm chí là khó chịu – là điều kiện tiên quyết tất yếu của phong cách thanh lịch.

May mắn làm sao cho những ai trong số chúng ta nghiện quần áo nỉ và giày đế bằng vì các nhân vật nữ chính trong cuốn sách mới rất hấp dẫn của Nancy MacDonell là “Empresses of Seventh Avenue: World War II, New York City, and the Birth of American Fashion” (“Những nữ hoàng của Đại lộ Thời trang: Thế chiến II, Thành phố New York và Sự ra đời của Thời trang Mỹ”) đã ra mắt và giải phóng phụ nữ Mỹ khỏi sự chuyên chế của phong cách thời trang đẳng cấp của Pháp.

Trước Thế chiến II, sự chuyên chế đó là toàn trị ở New York, nơi là trung tâm thương mại hàng may mặc của Mỹ, cũng như ở Paris, nơi ra đời và là kinh đô ngành thời trang cao cấp của Pháp. Ngành này của Pháp đã cung cấp (và vẫn đang cung cấp) những tác phẩm thời trang lộng lẫy được chế tạo công phu, đắt đến chóng mặt và chủ yếu là lễ phục được thửa riêng cho nhóm khách hàng tinh hoa chỉ gồm vài trăm người trên toàn thế giới. Nhưng nó cũng là nguồn cảm hứng cho các bản sao thời trang cao cấp được sản xuất hàng loạt đã thống trị thị trường trang phục nữ ở Mỹ sau khi Thế chiến I chấm dứt.

Theo nhận xét của MacDonell, điều này chẳng mấy quan trọng đối với những nhà quản lý ngành may mặc ở Mỹ khi “những người phụ nữ đặt mua cả tủ quần áo từ các hãng thời trang cao cấp sống một cuộc sống hoàn toàn khác, với những nhu cầu hoàn toàn khác, so với những phụ nữ mua sắm quần áo may sẵn với ngân sách hạn hẹp”. Nó cũng chẳng khiến họ quan ngại về việc chiếc váy mà một nữ hầu tước mặc đến “những cuộc đua ngựa ở Auteuil” – một phụ nữ với ngân sách không giới hạn, có đầy tớ và “được miễn trừ khỏi những mối lo lắng thường nhật như công việc” – không có ý nghĩa gì mấy đối với “một nhân viên đánh máy ở Brooklyn” đang trên đường đến đảo Coney. Vậy là, cho đến khi lịch sử can thiệp vào, ngành may mặc Mỹ đã nhồi cho các nữ khách hàng những món quần áo đều đều vô vị mà họ không muốn hoặc không cần, gợi ý cho nhà thiết kế người Mỹ Elizabeth Hawes đặt ra một châm ngôn đáng nhớ của bà hồi năm 1938: “Thời trang là món rau chân vịt [nhạt nhẽo]."

Cách mà Hawes và một số phụ nữ Mỹ có tư duy tiến bộ khác làm cho đồng bào của họ dần từ bỏ trang phục màu xanh lá là câu chuyện đặc sắc mà MacDonell, nhà báo giữ chuyên mục thời trang của tờ The Wall Street Journal, kể lại bằng giọng văn sống động và những tình tiết lịch sử phong phú. Sự kiện mở đầu là cuộc xâm lược Paris của Đế chế Thứ Ba vào tháng 6 năm 1940, và tiếp theo sau đó việc thành phố này bị Đức Quốc xã chiếm đóng bốn năm liền. Thời kỳ này là thời kỳ đen tối đối với các nhà thiết kế thời trang Pháp, những người buộc phải đóng cửa các hãng thời trang của mình hoặc phải may đồ cho vợ một tên sĩ quan Đức Quốc xã thỉnh thoảng mới ghé thăm.

Sự kiện này cũng dẫn đến lệnh cấm vận đối với hàng xuất khẩu từ Paris đi Mỹ và các phóng viên Mỹ ở Paris: hai nguồn mà ngành may mặc của Mỹ trước đây dựa vào để tạo ra hàng nhái. Năm 1940, sự kiện Paris thất thủ dường như báo hiệu sự cáo chung của “thời trang” ở Mỹ, cho đến khi một nhóm những người có ý tưởng táo bạo ở New York phát triển giải pháp thay thế của-nhà-trồng-được hấp dẫn khó cưỡng: “thứ quần áo thoải mái, dễ mặc, tiện lợi, hầu như tùy tiện, có thể mặc được cho nhiều mục đích khác nhau”, được đặc trưng bởi “sự thanh lịch không giả tạo”. Thứ quần áo này đã tạo nên nền tảng của một thể loại hoàn toàn mới, rất Mỹ, được gọi là trang phục thể thao. Được lan tỏa trên quy mô lớn nhờ năng lực sản xuất hùng mạnh của Đại lộ Thời trang (Seventh Avenue), nó nhanh chóng cách mạng hóa trang phục của phụ nữ.

Những nhà thiết kế dẫn đầu cuộc cách mạng này là Hawes và Claire McCardell, một người cũng là nhà tiên phong về trang phục thể thao như bà, nhưng như MacDonell nhấn mạnh, họ đã nhận được sự hỗ trợ cốt yếu từ những nhân vật có tầm nhìn xa trông rộng giống họ trong nhiều lĩnh vực liên quan. Các nhân vật khác trong dàn toàn phụ nữ và đa dạng của bà gồm từ những biên tập viên tạp chí như Carmel Snow và Diana Vreeland, những người đấu tranh không mệt mỏi vì xu hướng thẩm mỹ mới “đơn giản hơn, phong cách hơn và đỡ rườm rà hơn”, cho đến các phóng viên thời trang như Virginia Pope và Lois Long, cả hai đều là “những người ủng hộ thời trang Mỹ rất trung thành.” Chúng ta sẽ gặp những nhà bán lẻ sáng tạo như Dorothy Shaver của chuỗi cửa hàng bách hóa Lord & Taylor, người phụ nữ đầu tiên ở Mỹ kiếm được mức lương sáu con số, và những chuyên gia PR sáng tạo như Eleanor Lambert, người phát minh ra Danh sách mặc đẹp nhất quốc tế và Lễ hội thời trang Met Gala.

Chỉ trong vòng vài năm, những người phụ nữ này đã tạo dựng nên ngành thời trang Mỹ như ngày nay chúng ta vẫn biết về nó. Ít hình thức và cầu kỳ, nó vẫn là thành trì của phong cách thanh lịch thoải mái, phóng khoáng, hoàn toàn hiện đại, và mặc dù đã phát triển thành một ngành kinh doanh hàng tỷ đô-la, nó vẫn hoạt động trên nguyên tắc rằng thời trang có thể “vừa đẹp đẽ vừa dân chủ”.

Việc những người phụ nữ đằng sau câu chuyện thành công vĩ đại này đến nay hầu hết bị lãng quên là một sai sót mà MacDonell đã sửa lại với sự nhiệt tình và, tôi dám nói rằng, sự thanh lịch – đơn giản là cự tuyệt cái tiền đề đã lỗi thời rằng người Pháp là “những quan tòa duy nhất khả dĩ về phong cách”.

EMPRESSES OF SEVENTH AVENUE: World War II, New York City, and the Birth of American Fashion | By Nancy MacDonell | St. Martin’s | 358 pp. | $32

Caroline Weber, a professor of French and comparative literature at Barnard College and Columbia University, is a frequent contributor to the Book Review.

How America Won the Fashion War (or, at Least, the Sweatpants Battle)

https://www.nytimes.com/2024/09/01/books/review/nancy-macdonell-empresses-of-seventh-avenue.html