Tiết lộ của người nội bộ về hành vi sai trái của lãnh đạo Tập đoàn Facebook

Cuốn hồi ký "Careless People" của Sarah Wynn-Williams là lời tố cáo nội bộ về những hành vi sai trái tại tập đoàn Facebook (nay là Meta), nơi cô từng làm giám đốc chính sách công toàn cầu trong bảy năm (2011-2018). Bằng giọng văn sắc bén, tác phẩm này lột tả chân dung của các lãnh đạo tập đoàn như Mark Zuckerberg và Sheryl Sandberg -- những người bị miêu tả là háo danh, vô trách nhiệm, và dần trở nên lỏng lẻo trong quản lý khi Facebook trở thành công cụ lan truyền thông tin sai lệch và hợp tác với các chế độ độc tài.

CEO của Facebook, Mark Zuckerberg, rung chuông khai mạc của Nasdaq từ trụ sở chính của Facebook tại Menlo Park, California, ngày 18/5/2012, ngày công ty chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng, trong khi Sheryl Sandberg, COO của Facebook, đang theo dõi. Ảnh: Zef Nikolla/Facebook, qua European Pressphoto Agency

Wynn-Williams so sánh Zuckerberg và Sandberg với Tom và Daisy trong "The Great Gatsby" -- những "kẻ bất cẩn" đã "đập vỡ mọi thứ" và để người khác dọn dẹp hậu quả. Ban đầu, tác giả rất mong muốn được làm việc tại Facebook, tin rằng đây sẽ là "công cụ chính trị vĩ đại nhất" của thời đại. Tuy nhiên, sự thật nhanh chóng làm tan biến ảo tưởng ấy. Bị giám sát chặt chẽ và dần mất đi niềm tin vào tổ chức, cô bị sa thải theo cách mà cô miêu tả là "một cái chết nhân đạo nhanh chóng".

Zuckerberg, theo Wynn-Williams, ngày càng ham muốn sự chú ý và chuyển trọng tâm từ công nghệ sang chính trị. Một lần, ông yêu cầu đội ngũ của cô tổ chức cuộc tụ họp hơn một triệu người để ông có thể "được đám đông vây quanh", nhưng sau đó mãn nguyện với sự cuồng nhiệt tại một trung tâm thương mại ở Jakarta cùng Tổng thống đắc cử Indonesia. Quan điểm chính trị của ông cũng gây tranh cãi: ông từng ca ngợi Andrew Jackson -- tổng thống Mỹ ký Đạo luật Di dời Người da đỏ - là "tổng thống vĩ đại nhất vì ông ấy làm được việc".

Về phần mình, Sheryl Sandberg hiện lên như một người có hai bộ mặt: công khai ủng hộ nữ quyền với cuốn "Lean In" nhưng thực tế áp đặt những "luật bất thành văn" về sự phục tùng và thân cận. Wynn-Williams kể rằng Sandberg từng yêu cầu trợ lý mua đồ lót cho cả hai với tổng giá trị 13.000 USD. Trong một chuyến bay riêng, Sandberg mặc đồ ngủ, chiếm giường duy nhất và liên tục yêu cầu Wynn-Williams "lên giường" với bà ta.

Bên cạnh Sandberg, Joel Kaplan -- phó chủ tịch chính sách toàn cầu của Facebook và bạn trai cũ của Sandberg -- cũng bị tố cáo có những hành vi vượt quá giới hạn. Ông bị cáo buộc từng nhảy sát vào Wynn-Williams trên sàn nhảy, bình luận khiếm nhã về ngoại hình của cô, và liên tục gửi email công việc trong thời gian cô nghỉ thai sản dù biết cô đang gặp vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Tuy nhiên, cuộc điều tra nội bộ của Facebook kết luận rằng ông không làm gì sai.

Wynn-Williams còn có cái nhìn cận cảnh về những bê bối chính trị của Facebook. Trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2016, Facebook nhúng tay vào chiến dịch tranh cử của Donald Trump, giúp đội ngũ của ông nhắm mục tiêu cử tri bằng những quảng cáo chứa thông tin sai lệch. Ngược lại, chiến dịch của Hillary Clinton từ chối sự trợ giúp này. Năm 2017, Facebook trở thành phương tiện chính để lan truyền những lời kích động thù hận, dẫn đến cuộc diệt chủng người Rohingya ở Myanmar. Wynn-Williams từng cảnh báo về tình trạng này từ nhiều năm trước, nhưng tập đoàn chỉ có một nhân viên nói tiếng Myanmar đặt tại Dublin để xử lý vấn đề.

Cuốn sách cũng tiết lộ về "Aldrin" -- dự án bí mật của Facebook nhằm xâm nhập thị trường Trung Quốc. Để làm vừa lòng chính quyền Bắc Kinh, tập đoàn đề xuất nhiều thỏa thuận phức tạp, bao gồm kiểm duyệt nội dung và hợp tác với các công ty Trung Quốc để thu thập dữ liệu. Năm 2018, khi Zuckerberg điều trần trước Thượng viện Mỹ, ông đã nói dối về kế hoạch này, theo lời Wynn-Williams. Cô kết luận: "Facebook là một chế độ chuyên quyền của một người" - nơi mọi quyết định đều phục vụ lợi ích của Zuckerberg.

Cuối cùng, Wynn-Williams đã đệ đơn tố giác lên Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ. Hiện cô đang làm việc trong lĩnh vực chính sách trí tuệ nhân tạo và dùng chính sự châm biếm của mình để kể lại câu chuyện về Facebook. Cô nhận xét rằng quyền lực của Zuckerberg có thể kéo dài hàng chục năm, giống như một vị quân vương không bị giới hạn bởi nhiệm kỳ.

CARELESS PEOPLE: A Cautionary Tale of Power, Greed, and Lost Idealism | By Sarah Wynn-Williams | Flatiron | 382 pp. | $32.99

Jennifer Szalai is the nonfiction book critic for The Times.

A Facebook Insider’s Exposé Alleges Bad Behavior at the Top

https://www.nytimes.com/2025/03/10/books/review/careless-people-sarah-wynn-williams.html

shared via nytimes,

Khi còn nhỏ, Bill Gates lẻn ra cửa sổ vào ban đêm — để viết mã lệnh

Hồi ký mới của vị tỷ phú công nghệ thuật lại thời niên thiếu đắm chìm trong những thú vui cổ điển, mang đậm chất analog, cũng như những thành tích lập trình sớm đáng kinh ngạc.

Bill Gates tại trường trung học Seattle năm 1973. Ảnh: Trường Lakeside

Khi lần đầu nghe tin Bill Gates đang viết hồi ký, tôi không khỏi tò mò.

Nhà tỷ phú công nghệ và nhà từ thiện này luôn là một nhân vật đặc biệt, không chỉ vì vai trò tiên phong trong cuộc cách mạng phần mềm với tư cách đồng sáng lập Microsoft hay vì hàng tỷ đô la ông quyên góp cho y tế toàn cầu thông qua quỹ từ thiện. Năm 2021, cuộc hôn nhân kéo dài 27 năm của ông với Melinda French Gates kết thúc khi bà đệ đơn ly hôn. Những báo cáo sau đó hé lộ việc Gates từng có những động thái tiếp cận nữ nhân viên và vướng vào các mối quan hệ ngoài luồng. Từ năm 2011, ông có một số cuộc gặp với Jeffrey Epstein, kẻ phạm tội ấu dâm, khi Epstein đã nhận tội mua dâm trẻ vị thành niên. Gates sau đó giải thích ông chỉ gặp Epstein để thảo luận về hoạt động từ thiện và bày tỏ sự hối tiếc về quyết định đó.

Không giống thế hệ tỷ phú công nghệ mới, Gates không theo phong trào MAGA (Make America Great Again – Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại) – dù ông đã có bữa tối kéo dài ba giờ với Donald Trump sau cuộc bầu cử năm 2024 và rời đi với ấn tượng rằng Trump khá "ấn tượng".

Gates, người sẽ bước sang tuổi 70 vào tháng 10 này, từng xuất bản nhiều cuốn sách, nhưng chủ yếu là các tài liệu nghiêm túc về công nghệ, đại dịch và biến đổi khí hậu. Một cuốn hồi ký có thể là cơ hội để ông nhìn lại và mở rộng suy ngẫm về cuộc đời đầy sự kiện của mình. Liệu ông có điều gì muốn chia sẻ không?

Thực tế thì không nhiều — ít nhất là chưa. Source Code (Mã nguồn), tập đầu tiên trong ba tập hồi ký dự kiến, bắt đầu từ lúc ông sinh ra tại Seattle năm 1955 và kết thúc trước năm 1980, khi Microsoft còn non trẻ bắt đầu hành trình thống lĩnh ngành máy tính cá nhân với hệ điều hành MS-DOS. Khung thời gian giới hạn này cho phép Gates tự do hồi tưởng về tuổi thơ mà không bị vướng vào những rắc rối của cuộc đời sau này.

Giọng văn trong cuốn sách đầy lạc quan, đôi khi có chút tự trào và luôn giữ vẻ thân thiện. (Trong phần cảm ơn, Gates dành lời tri ân Rob Guth vì đã "khai thác, định hướng và định hình lại ký ức của tôi.") Những năm tháng đầu đời của ông hiện lên với những hình ảnh trong trẻo như trò ghép hình hay các cuộc thi chạy trong bao tải. Gates dành nhiều thời gian bên Gami, cụ ngoại của ông, người đã cho ông ăn bánh quy Ritz với bơ đậu phộng và dạy ông cách giỏi trò chơi bài. Ông nhớ lại những dấu hiệu đầu tiên của tính cách cạnh tranh không khoan nhượng – thứ sau này giúp ông trở nên giàu có (và có lẽ cũng khiến Microsoft gặp rắc rối về chống độc quyền). Năm 8 tuổi, ông gây quỹ cho đội Hướng đạo bằng cách bán được hơn 80kg hạt khô.

Bill Gates, 70 tuổi, và bản tiếng Anh "Source Code: My Beginnings". Ảnh: Gatesnote

Gates hiểu rằng ông lớn lên trong điều kiện thuận lợi và cố gắng nhấn mạnh điều này trong cuốn sách. Ông thừa nhận mình hưởng "đặc quyền không phải do bản thân tạo ra" khi "được sinh ra là nam giới và da trắng" ở thời điểm Seattle vẫn bị phân biệt chủng tộc sâu sắc. Mẹ ông xuất thân từ một gia đình giàu có, còn cha ông – từng trải qua tuổi thơ không mấy dư dả – đã trở thành đối tác trong một hãng luật.

Mẹ Gates sau này tham gia hội đồng quản trị của các công ty đại chúng, nhưng trước đó, bà dồn hết tham vọng và tài năng vào việc quản lý gia đình, nuôi dạy con cái và dạy chúng cách trở thành công dân tốt. Trong chuyến đi của gia đình tới Disneyland, bà dùng chiếc máy đánh chữ IBM Selectric tối tân tạo ra nhật ký hành trình cho Gates 7 tuổi và chị gái ông điền vào, với các mục như "địa hình" và "phân bố dân cư".

Mã nguồn chứa đầy những chi tiết thú vị, nhưng trong khoảng 50 trang đầu, không có nhiều cao trào. "Nếu bố mẹ tôi nghe có vẻ hơi mẫu mực, quá kiên định với chuyện tình nguyện, đóng góp cho cộng đồng và đại loại thế, thì tôi cũng chẳng biết làm sao được," Gates thừa nhận. Vì vậy, khi ông nổi loạn, người đọc cảm thấy như được giải tỏa.

Gates kể lại năng khiếu toán học sớm khiến ông tin rằng "thế giới là nơi vận hành theo lý trí" với "các câu trả lời có thể tìm ra nếu vận dụng trí não". Ông bắt đầu đặt câu hỏi với người lớn xung quanh, trở thành "đứa nhóc lắm điều", thường xuyên cãi lại. "Tôi bỗng trưởng thành chỉ sau một đêm — trở thành một người lớn hay tranh luận, sắc sảo về trí tuệ và đôi khi không mấy dễ chịu," ông viết. "Khi đó tôi mới 9 tuổi."

Mãi đến 11 năm sau, Gates – khi đó là sinh viên Harvard – mới sáng lập Microsoft vào năm 1975 cùng người bạn Paul Allen. Phần còn lại của cuốn sách kể về những cuộc chiến với cha mẹ vì điểm số kém, những buổi trị liệu tâm lý giúp ông kiểm soát sự kiêu ngạo và tức giận, và cơ hội quý giá khi được tiếp cận một chiếc máy tính hiếm hoi tại trường trung học tư thục. Cùng một số bạn học, Gates bắt đầu làm việc với máy tính, vừa để giải trí vừa kiếm tiền.

Khi còn là thiếu niên, Gates thường lẻn ra khỏi phòng ngủ vào ban đêm để lập trình suốt đêm tại phòng thí nghiệm máy tính. Khi vào Harvard, cố gắng cân bằng giữa học hành và lập trình, ông có thể thức suốt 36 giờ liên tục. Ông thừa nhận lịch trình này "có vẻ quá sức với bạn bè", nhưng giống nhiều doanh nhân công nghệ khác, ông cũng tỏ ra tự hào về điều đó. Chính tinh thần làm việc cật lực này khiến ông nhất quyết chia cổ phần Microsoft với Allen theo tỷ lệ 64-36 – thay vì 60-40 như Allen đã đồng ý trước đó. Giờ đây, Gates nói rằng ông cảm thấy "có lỗi" về điều đó, nhưng vẫn tin rằng mình đã làm đúng.

Hồi nhỏ, Gates từng tin rằng "nếu bạn thực sự thông minh, bạn sẽ đạt điểm A với ít nỗ lực nhất có thể". Muốn tỏ ra "ngầu", ông giấu nỗ lực học hành, thậm chí còn mua hai bộ sách giáo khoa để có thể bỏ lại một bộ ở trường, khiến mọi người tưởng rằng ông không cần học mà vẫn giỏi. "Đọc nhiều, thông minh, quan tâm đến lời giáo viên nói – những điều đó bị xem là chỉ dành cho con gái."

Xuyên suốt Mã nguồn, Gates nhắc đến thói quen đung đưa người mỗi khi suy nghĩ căng thẳng. Trong phần kết, ông suy đoán nếu lớn lên vào thời nay, có lẽ ông sẽ được chẩn đoán là người thuộc phổ tự kỷ.

"Suốt cuộc đời, tôi luôn hướng về phía trước," Gates viết trong đoạn cuối. "Nhưng khi già đi, tôi lại ngày càng nhìn về quá khứ nhiều hơn." Một kết thúc đầy suy tư và hoàn toàn bình dị. Cuốn hồi ký kết thúc ở thời điểm cách đây 45 năm, để lại cho người đọc câu hỏi: Bao giờ mới đến lúc Bill Gates thực sự nhìn lại và hiểu hết tất cả?

SOURCE CODE: My Beginnings | By Bill Gates | Knopf | 318 pp. | $30

Jennifer Szalai is the nonfiction book critic for The Times

As a Kid, Bill Gates Sneaked Out His Window at Night — to Write Code

https://www.nytimes.com/2025/01/30/books/review/source-code-bill-gates.html

shared via nytimes,

Lệnh ân xá của Tổng thống bộc lộ những gì về bản chất ông ta

Cuốn sách mới của nhà báo chuyên đưa tin pháp lý Jeffrey Toobin đào xới lịch sử đáng ngờ của lệnh ân xá do tổng thống ban hành.

Tổng thống Gerald Ford ban cho cựu Tổng thống Richard Nixon "lệnh ân xá hoàn toàn, tự do và tuyệt đối"
ngày 8.9.1974.

“Khi nói đến lệnh ân xá, các vị tổng thống là những vị vua”, nhà báo chuyên đưa tin pháp lý Jeffrey Toobin viết trong cuốn sách mới của ông “The Pardon: The Politics of Presidential Mercy” (“Lệnh ân xá: Đường lối chính trị trong sự khoan dung của tổng thống”). Không phải vô cớ mà Tổng thống Trump, người từ lâu bị lóa mắt với sự phù hoa của hoàng gia, lại nhiệt tình khoe khoang về quyền ân xá của ông ta trong nhiệm kỳ đầu tiên. “Tôi có quyền tuyệt đối để ÂN XÁ cho chính mình”, ông ta đăng tweet hồi năm 2018. “Nhưng sao tôi phải làm vậy khi tôi chẳng làm điều gì sai quấy?”

Ở một vài phương diện, cuốn sách của Toobin ra mắt đúng thời điểm một cách hoàn hảo. Hồi tháng 12 vừa rồi, tổng thống Joe Biden đã ân xá cho Hunter con trai ông bất chấp những cam đoan trước đó rằng ông sẽ không làm thế. Trong những giây phút cuối còn tại nhiệm, Biden tiếp tục ân xá cho năm thành viên khác trong gia đình. Trump, ngay khi vừa tiếp quản Nhà Trắng chiều hôm đó, ân xá hoặc giảm án cho hơn 1.500 người ủng hộ ông ta dấy loạn tại Điện Capitol hôm 6/1/2021. Toobin hoàn thành cuốn sách này trước khi Trump bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai, nhưng trong lời bạt, ông đã dự đoán như tiên tri rằng Trump sẽ ban hành "lệnh ân xá hàng loạt" cho tất cả bị cáo trong vụ Ngày 6 Tháng Một: "Khi ân xá cho họ, thực tế là Trump tự ân xá cho chính ông ta".

Song cuốn “The Pardon” chủ yếu không viết về Trump hay Biden. Toobin giải thích “quyền hạn khoan hồng của tổng thống” có “nguồn gốc từ đặc quyền khoan thứ của hoàng gia” – tàn dư mang tính quân chủ rất kỳ quặc đối với nền dân chủ đã nổi loạn chống lại nhà vua. Thế nhưng những người ủng hộ quyền ân xá sớm nhất vẫn khăng khăng rằng cuối cùng nó cũng mang lại lợi ích cho nhân dân. Nhà lập quốc Alexander Hamilton gọi lệnh ân xá là “đặc quyền nhân từ”, điều sẽ giảm khinh những hình phạt khắc nghiệt của luật hình sự. Hamilton giải thích: “Nếu không có sự dễ dàng tiếp cận các ngoại lệ có lợi cho tội lỗi chẳng may phạm phải, công lý sẽ có diện mạo quá ư là khát máu và tàn nhẫn”.

Từ những khởi nguyên cao cả như vậy đã nảy sinh ra vô vàn rắc rối. Toobin viết rằng thực tế tình trạng "không có sự giám sát hoặc hạn chế nào" đối với quyền ân xá đã gây ra "tình trạng hỗn loạn trong nhánh hành pháp". Mặc dù các tổng thống thích ban hành lệnh ân xá như cử chỉ khoan dung hiển nhiên, nhưng ông vẫn cho rằng các lệnh ân xá này nên được hiểu là những hành động chính trị thì đúng hơn. Abraham Lincoln ân xá cho thường dân miền Nam để đổi lấy lời tuyên thệ trung thành với Liên bang vì ông muốn giữ gìn quốc gia thống nhất; Andrew Johnson ân xá cho các nhà lãnh đạo của Liên minh miền Nam mà chẳng màng quan tâm đến khả năng sự miễn trừng phạt như vậy có thể làm quốc gia tan nát. "Sự ân xá là hiện thân cho ‘cái tôi’ của tổng thống", Toobin viết. "Bản chất đơn phương của quyền lực này có nghĩa là một sự ân xá sẽ tiết lộ cái tôi thực nhất của một tổng thống."

Ông dành gần như cả cuốn sách để kể lại điều gọi là – ít nhất là đến tận gần đây – “lệnh ân xá tổng thống gây tranh cãi nhiều nhất trong lịch sử nước Mỹ”: lệnh ân xá Gerald Ford ban cho Richard Nixon. Ngày 9.8.1974, Nixon từ chức tổng thống sau khi Ủy ban Tư pháp Hạ viện khuyến nghị buộc tội ông cản trở công lý trong vụ bê bối Watergate. Chỉ một tháng sau, Tổng thống Ford, người tiếp quản Nhà Trắng sau khi giữ chức phó tổng thống của Nixon, tuyên bố ông sẽ ban hành “lệnh ân xá toàn diện, vô điều kiện và tuyệt đối cho Richard Nixon”, bởi vị cựu tổng thống này “và những người thân của ông đã phải chịu đựng đủ rồi”.

Toobin cho ta câu chuyện rất chi tiết về tất cả những mưu đồ bí mật dẫn đến ngày hôm đó. Nixon biết ông không thể là người gợi ý việc ân xá với Ford. Một thỏa thuận kiểu ấy sẽ là khiếm nhã, khiến Ford có vẻ như đang dùng lệnh ân xá để đổi lấy chức tổng thống. Nhưng như Toobin làm sáng tỏ, ở đây còn có vấn đề về tính cách né tránh của Ford. Nixon là kẻ mưu mô tột bậc, Ford vừa được ban phước vừa bị nguyền rủa bởi "tính điềm tĩnh và sự đúng mực hiển nhiên" của ông.

Trước khi Nixon từ chức, Ford rất cố gắng để không bao giờ hỏi Nixon về vụ Watergate; sau này, Ford vẫn không đả động gì đến vụ đó. Ông đưa ra câu tuyên bố nổi tiếng nhất của mình ngay sau khi tuyên thệ nhậm chức: "Hỡi đồng bào Mỹ của tôi, cơn ác mộng quốc gia dài đằng đẵng của chúng ta đã chấm dứt." Lời tuyên bố này gây được tiếng vang lớn với công chúng, song Ford vẫn là Ford, ông lo rằng đối với Nixon, câu này quá ác ý.

Toobin lần theo những bước nhảy của vũ điệu xoắn não này. Nixon muốn có lệnh ân xá và giả bộ không muốn; Ford muốn ban hành lệnh ân xá và gặp khó khăn để che giấu sự thật đó. Thông qua trung gian, Nixon sử dụng các giấy tờ tài liệu và băng ghi âm làm đòn bẩy, khẳng định chúng thuộc về ông chứ không hề thuộc về chính phủ như Ford vẫn khăng khăng tuyên bố. Toobin gọi nước thí tốt của Nixon là "một dạng tống tiền". (Cho đến khi có Đạo luật về Hồ sơ Tổng thống năm 1978, các giấy tờ tài liệu của tổng thống được coi là tài sản riêng của tổng thống.)

Ford đã thắng thế về những giấy tờ tài liệu ấy, nhưng rồi lại cảm thấy, theo cách diễn đạt của Toobin, "ông mắc nợ Nixon một điều". Bằng việc ân xá cho Nixon, Ford cũng nghĩ ông có thể "cứu quốc gia này" và vượt qua sự xấu xa của vụ Watergate. Toobin gọi đó là "lệnh ân xá tệ hại vì một lý do danh dự"; nó đã đổ thêm dầu vào chính ngọn lửa hoài nghi mà nó có nhiệm vụ dập tắt. (Sau nhiều năm tranh cãi pháp lý, rốt cuộc các giấy tờ tài liệu và băng ghi âm được coi là tài sản của Nixon, và năm 2000, chính phủ liên bang đã trả 18 triệu USD để mua chúng từ di sản của ông ta.)

Toobin khéo léo kết nối tất cả những đầu dây mối nhợ này. Nhưng điều khiến tôi ấn tượng nhất về cuốn “The Pardon” là toàn bộ tranh cãi ồn ào về vụ Watergate lúc này có vẻ kỳ quặc biết bao, so với cuộc công kích dữ dội trong thời điểm chính trị điên cuồng của chúng ta. Lấy ví dụ như sự kiện khét tiếng ngày 20/10/1973, được gọi là Cuộc Tàn sát Đêm Thứ Bảy, khi Nixon ra lệnh cho vị Bộ trưởng Tư pháp của mình sa thải Archibald Cox, công tố viên đặc biệt đang giám sát cuộc điều tra Watergate. Bộ trưởng Tư pháp đã từ chối và từ chức; rồi đến Thứ trưởng Bộ Tư pháp cũng từ chối và từ chức.

Hồi năm 1973, vụ Nixon lạm dụng quyền lực là việc gây chấn động, song những nạn nhân trực tiếp của Cuộc Tàn sát Đêm Thứ Bảy có thể đếm được trên đầu ngón tay. Hãy đối chiếu vụ này với những gì vừa xảy ra trong ba tuần qua: chính quyền Trump đã và đang sa thải nhân sự với tốc độ chóng mặt đến mức công chúng hoang mang khó lòng nắm bắt kịp.

Chỉ trong ít ngày sau khi nhậm chức, Trump đã sa thải ít nhất là 17 tổng thanh tra. Một tuần sau, tin đồn lan truyền về việc sa thải hơn một tá công tố viên đã làm việc với các vụ án bạo loạn Ngày 6 Tháng Một. Cùng ngày hôm đó, công chúng được biết các viên chức của Trump đang "xúc tác cho cuộc thanh trừng có thể xảy ra" tại FBI bằng cách ra lệnh cho cơ quan này lập danh sách toàn bộ nhân sự đã làm việc với các vụ án Ngày 6 tháng Một. Số lượng những cái tên trong danh sách này có khả năng lên đến khoảng 6.000.

Trump có tiếng là thiếu nhất quán, nhưng ông ta đã thể hiện trạng thái say mê nhất quán với việc ra giá cho quyền lực tổng thống không bị kiềm chế. Thu hồi quyền công dân theo nơi sinh, đơn phương đóng cửa các cơ quan liên bang, sa thải nhân viên liên bang một cách tùy tiện, trao các chức năng then chốt của chính phủ cho tỷ phú Elon Musk: Trump đã và đang thách đố tòa án ngăn cản ông ta; J.D. Vance Phó Tổng thống của ông ta đã phô bày khả năng thách thức các tòa án đó nếu họ cố làm điều ấy; và hôm thứ Hai, một thẩm phán đã phán quyết rằng chính quyền Trump đã từ chối tuân thủ lệnh của tòa án yêu cầu giải ngân hàng tỷ đô-la tiền tài trợ liên bang đã được Quốc hội phân bổ.

Cuốn sách của Toobin hầu như không cho ta chút niềm an ủi nào. Thậm chí là trong một nền dân chủ, “đặc quyền khoan thứ của hoàng gia” vẫn có sức hấp dẫn của nó, đặc biệt là trong thời kỳ khốc liệt. Nhưng như “The Pardon” chỉ ra rất rõ, đặc quyền ấy cũng có thể là vũ khí cho một nhà lãnh đạo luôn khăng khăng rằng ông ta có thể làm bất kỳ điều gì mình muốn.

THE PARDON: The Politics of Presidential Mercy | By Jeffrey Toobin | Simon & Schuster | 287 pp. | $29.99

Jennifer Szalai is the nonfiction book critic for The Times. 

What a President’s Pardon Says About His Soul 

https://www.nytimes.com/2025/02/12/books/review/the-pardon-jeffrey-toobin.html

shared via nytimes,

320 năm trước khi nhóm nghệ sĩ múa rối Muppets ra đời, người Anh đã chiếm cứ Manhattan

Trong cuốn “Taking Manhattan” (“Chiếm Manhattan”), tác giả Russell Shorto chú mục vào những khía cạnh đen tối hơn trong cuộc sống thuộc địa trên hòn đảo ở trung tâm thế giới này.

Một bản đồ được tạo ra vào thế kỷ 19 miêu tả Lower Manhattan vào thế kỷ 17. Ảnh: Thư viện công cộng New York

Người Anh đang đến.

Cụ thể là Đại tá Richard Nicolls – đã chiến đấu ở Pháp, bị Cromwell bỏ tù, từng tiệc tùng với Công tước xứ York – đang giong buồm tiến vào để chiếm New Amsterdam từ tay người Hà Lan.

Người đang chạy vội đến điểm cực nam của Manhattan cố gắng cứu ngôi làng của mình là Peter Stuyvesant, một nhân viên trung thành của Công ty Tây Ấn Hà Lan, người mà lịch sử công tác bao gồm việc bị cưa một chân sau một trận chiến ở Caribe và đang tiến về phía bắc để điều hành trạm giao dịch ở cửa sông Hudson.

Chúng ta đọc được rốt cuộc ai sẽ chiếm cứ hòn đảo này vào năm 1664 – chúng ta đâu có ngồi không mà ăn bánh quế stroopwafel ở đây – nhưng trong "Taking Manhattan", Russell Shorto thuật lại câu chuyện này hay một cách xuất sắc và đưa ra luận cứ rất thuyết phục về tầm quan trọng lâu dài của nó.

Trên thực tế có đến hai cuộc chiếm cứ diễn ra liên tiếp: Năm 1626 người Hà Lan chiếm Manhattan từ thổ dân Lenape, để rồi 38 năm sau người Anh chiếm lại nó từ người Hà Lan.

Cuộc chiếm đóng thứ hai là tâm điểm của cuốn sách này. Phục hồi sau nhiều thập kỷ đấu đá nội bộ (vụ chặt đầu vua Charles I, sự cai trị của Cromwell, thời kỳ Trung hưng nền quân chủ), người Anh muốn mở rộng việc chiếm đất ở Bắc Mỹ của họ. Người Hà Lan đã khẳng định quyền sở hữu lãnh thổ từ Albany hiện tại cho đến Delaware, và trung tâm của mọi hoạt động, thời ấy cũng như bây giờ, là Manhattan.

Công ty Tây Ấn Hà Lan bắt đầu lập cơ sơ kinh doanh trên đảo này để chuyên chở những bộ da hải ly qua Đại Tây Dương bằng tàu biển, và theo lời kể của Shorto thì ngôi làng mọc lên nhanh chóng đó về căn bản là của người Hà Lan: cực kỳ tư bản chủ nghĩa và cũng – xét về mặt tương đối và có giới hạn thôi – bền bỉ khác thường so với thời bấy giờ.

Vào một thời đại mà chế độ quân chủ thịnh hành, người Hà Lan đã thiết lập một nền cộng hòa mới ở châu Âu. Bản hiệp định thống nhất xứ sở này năm 1579 ghi rõ rằng "không ai bị điều tra hoặc bị ngược đãi vì tôn giáo của mình", quan điểm cấp tiến mà các quốc gia khác coi là một ý tưởng tệ hại. Nền tự do này mở rộng đến New Amsterdam, và thu hút những kẻ cơ hội từ khắp châu Âu – những kẻ nhập cư đã biến thuộc địa này từ một văn phòng khu vực của Công ty Tây Ấn thành một ngôi làng quốc tế là mầm mống của đô thị hiện đại. Theo lời của Shorto thì "New York đã là New York ngay cả trước khi nó là New York".

Câu này gần như là lập luận mà Shorto đưa ra 21 năm trước trong “The Island at the Center of the World” (“Hòn đảo ở trung tâm thế giới”), cuốn sách ông viết về Manhattan của Hà Lan đã trở thành một tác phẩm kinh điển nhỏ trong số những cuốn lịch sử nổi tiếng của New York và là một cuốn sách góp mặt lâu năm trong những đống sách cho miễn phí trên bậc tam cấp của những ngôi nhà. Cuốn sách mới của ông là bản khởi động lại thì đúng hơn là phần tiếp theo; nó bao quát chủ đề tương tự theo nghĩa đen và nghĩa bóng. Nhưng trong “Taking Manhattan”, Shorto dựa vào những kiến thức gần đây để miêu tả cuộc sống của những người bình thường mà hầu hết đã bị cuốn sách trước bỏ qua, ông nhắc chúng ta nhớ rằng một thành phố dựa trên thương mại đã dẫn đến nền tự do cho một số người và sự bóc lột khủng khiếp cho những người khác.

Dorothea Angola, như Shorto kể với chúng ta, đến New Amsterdam với thân phận nô lệ, có lẽ là vào năm 1627. Bà kết hôn và sinh con cái, và năm 1644, chồng bà thỉnh cầu Công ty Tây Ấn Hà Lan xin cho vợ chồng họ được tự do, và được chấp thuận. Liền sau đó, họ được cấp một khu đất rộng sáu mẫu Anh để canh tác ở nơi sau này trở thành Làng Greenwich.

Song con cái của họ lại không được trả tự do. Không có bằng chứng nào cho thấy con cái họ bị ép lao động cưỡng bức, nhưng Shorto viết rằng "lời cảnh báo tàn nhẫn đến khó tin ấy chắc chắn sẽ đảm bảo rằng cặp cha mẹ đó sẽ làm bất kỳ điều gì mà công ty đó yêu cầu". (Sau này, Angola đã thỉnh nguyện cho con trai nuôi của họ tự do và được chấp thuận.)

Câu chuyện về thổ dân bản địa đầy cảnh chết chóc và tước đoạt đất đai, nhưng động lực quyền lực ở thế kỷ 17 rất phức tạp. Ở một thời điểm quan trọng, như Shorto viết, một thủ lĩnh bộ lạc Montaukett tên là Quashawam đang phải đối phó với những kẻ khai khẩn người Anh xâm chiếm Long Island nên muốn liên minh với người Hà Lan. Có vẻ như bà đã cố gắng cảnh báo Stuyvesant rằng những con tàu Anh quốc đang đến để chiếm cứ Manhattan, nhưng ông này đã bỏ qua thông điệp đó. Rốt cuộc, thay vì liên minh với Hà Lan, Quashawam lại hợp lực với người Anh và Shinnecock.

Đây là lý do vì sao khi Đại tá Nicolls cùng quân Anh giong buồm tiến vào lại bất ngờ đối với người Hà Lan. Nicolls cho Stuyvesant hai ngày để đầu hàng hoặc bị tấn công. Trong khi đó người Hà Lan đấu đá lẫn nhau. Quân Anh gửi cho Stuyvesant một bức thư, và ông này đã xé tan nó ra trước khi hội đồng thành phố kịp đọc. Nhưng vào lúc nguy ngập nhất, theo luận điểm của Shorto, Stuyvesant đã tự chuộc lỗi. Ông nhận ra bổn phận của mình không chỉ đối với các chủ nhân của mình tại Công ty Tây Ấn, mà còn đối với thành phố mới lạ này, thành phố đang phát triển độc lập mang bản sắc riêng của nó. Một giờ trước khi tối hậu thư của Nicolls hết hạn, Stuyvesant đã viết thư trả lời. Ông sẵn sàng đàm phán để cứu lấy thành phố.

Nicolls muốn chiếm New Amsterdam không những vì vị trí chiến lược của thành phố này mà còn vì văn hóa thương mại cởi mở của nó. Vì vậy, như Shorto viết, ông ta đã chấp nhận một thỏa thuận "giống một vụ sáp nhập doanh nghiệp hơn là một hiệp ước đầu hàng".

Thỏa thuận này đảm bảo rằng người Hà Lan có thể tiếp tục đến New Amsterdam và tận hưởng quyền tự do tôn giáo. Tàu thuyền Hà Lan vẫn có thể tự do ra vào và chính quyền địa phương có thể tiếp tục hoạt động phần lớn như trước.

Nicolls đổi tên nó thành New York vì ông mong nó tốt hơn theo cách đó; vinh danh người bạn của ông là Công tước xứ York, người sau này trở thành Vua James II. Cái tên đó mới, nhưng thành phố này – đang trên đà phát triển, nói bằng nhiều thứ tiếng, phân biệt chủng tộc về một số mặt và khoan dung ở những mặt khác – sẽ trường tồn.

Khó mà vừa yêu thành phố này vừa nhận diện những nỗi kinh hoàng của nó. Nhưng điều đó là khả thể, có bằng chứng đây: Russell Shorto đã làm được điều đó.

TAKING MANHATTAN: The Extraordinary Events That Created New York and Shaped America | By Russell Shorto | Norton | 390 pp. | $29.99

Jacob Goldstein is the host of “What’s Your Problem?,” a podcast about business and technology, and the author of “Money: The True Story of a Made-Up Thing.”

320 Years Before the Muppets, the English Took Manhattan

https://www.nytimes.com/2025/03/02/books/review/taking-manahattan-russell-shorto.html

shared via nytimes,