Di sản nô lệ của Trung Đông nên được nhìn nhận như thế nào?

Bức tranh miêu tả chợ nô lệ ở Yemen từ thế kỷ 13.

Khi nhà báo người Anh Justin Marozzi đưa tin về cuộc nổi dậy năm 2011 tại Libya, ông đã chứng kiến một khoảnh khắc khiến mình bối rối sâu sắc. Trong một cuộc gặp với các tay súng nổi dậy ở Tripoli, Marozzi nghe thấy một người quay sang đồng đội da đen và nói: “Ê, thằng nô lệ! Đi lấy cho tao cốc cà phê!”

Những người xung quanh bật cười. Người bị gọi thì không.

Khoảnh khắc đó trở thành điểm khởi đầu cho Captives and Companions – cuốn sách lịch sử gai góc của Marozzi về chế độ nô lệ tại Trung Đông. Điều khiến ông ám ảnh không chỉ là thực tế rằng các hình thức bóc lột con người vẫn tồn tại trong khu vực, mà còn là việc từ “nô lệ” vẫn được sử dụng một cách thản nhiên, như thể không mang theo ký ức của cả một thiên niên kỷ bạo lực và khuất nhục.

Nô lệ không biến mất mà chỉ thay hình đổi dạng

Trên danh nghĩa, chế độ nô lệ đã bị xóa bỏ tại Trung Đông. Nhưng trên thực tế, các hình thức bóc lột cưỡng ép vẫn tồn tại trong bóng tối. Tại Lebanon hay Qatar, hệ thống kafala buộc hàng trăm nghìn lao động nhập cư châu Phi và Nam Á vào các hợp đồng mang tính áp chế, đặc biệt trong công việc giúp việc gia đình và xây dựng.

Tuy nhiên, điều khiến Marozzi day dứt hơn cả không phải những ví dụ hiện đại này, mà là sự tiếp nối ngôn ngữ và thái độ. Làm thế nào mà một khu vực với lịch sử nô lệ kéo dài hơn 1.000 năm lại vẫn có thể coi từ “nô lệ” như một câu đùa cửa miệng?

Để trả lời câu hỏi đó, Captives and Companions mở ra một bức tranh rộng lớn về các hình thức nô dịch từng tồn tại khắp Bắc Phi, Tây Á và bán đảo Ả Rập: hoạn quan trong cung đình, phụ nữ trong hậu cung, lính đánh thuê, lao động không lương – những con người âm thầm nâng đỡ các đế chế Hồi giáo qua nhiều thế kỷ.

Một lịch sử khác với nô lệ Đại Tây Dương

Cho đến cuối thế kỷ 19, nô lệ là một thể chế gần như phổ quát. Nhưng tại Trung Đông, nó không mang hình thức “nô lệ tài sản” (chattel slavery) quen thuộc của phương Tây. Marozzi bắt đầu câu chuyện từ năm 632, với hình ảnh một người phụ nữ “tự do và phóng khoáng” trong thời kỳ đầu của Hồi giáo, cho rằng mình có quyền quan hệ tình dục với nô lệ – điều được viện dẫn từ kinh Quran.

Từ đó, câu chuyện kéo dài đến hiện tại, nơi Marozzi gặp một người đàn ông ở Mali làm việc không công cho chủ nhân của mình.

Tác giả gọi phạm vi nghiên cứu là “thế giới Hồi giáo”, bởi nô lệ – giống như nhiều bất công khác – từng được hợp thức hóa bằng các quy tắc tôn giáo. Nhà tiên tri Muhammad, cũng như Abraham, đều từng sở hữu nô lệ. Và như Marozzi viết, “tính hợp pháp của chế độ nô lệ, theo Quran, không phải là điều gây tranh cãi”.

Nhưng liệu giáo lý tôn giáo có thực sự quyết định cách nô lệ được thực hành?

Kinh thánh, luật pháp và sự chọn lọc đạo đức

Marozzi nhanh chóng chỉ ra một nghịch lý: gần như không ai tuân thủ nghiêm túc những chỉ dẫn tôn giáo về quyền của nô lệ – kể cả trong Hồi giáo, vốn được ông cho là có những quy định “tiến bộ nhất” trong các tôn giáo Abraham.

Trong khi Kitô giáo nói về sự bình đẳng trước Chúa, Do Thái giáo áp dụng hình phạt nhẹ hơn với quan hệ tình dục cùng nô lệ, và La Mã cấm mại dâm nô lệ, thì Quran – theo Marozzi – là tôn giáo duy nhất làm cả ba điều đó cùng lúc. Tuy nhiên, trên thực tế, các quy tắc ấy hiếm khi được thực thi.

Điều này không chỉ xảy ra trong thế giới Hồi giáo. Các sử gia như John Samuel Harpham và James McDougall cho thấy giới tinh hoa châu Âu và Trung Đông đều viện dẫn tôn giáo lẫn triết học cổ đại để biện minh cho nô lệ. Luật La Mã coi nô lệ là nạn nhân của vận rủi; Aristotle thì cho rằng có những con người “sinh ra đã là nô lệ”.

Khi lợi ích kinh tế thay đổi, lập luận đạo đức cũng thay đổi theo.

Những câu chuyện cá nhân giữa bạo lực lịch sử

Điểm mạnh nhất của Captives and Companions không nằm ở các phân tích thần học hay triết học, mà ở những câu chuyện sống động về số phận con người.

Marozzi kể về Antara ibn Shaddad – chiến binh thế kỷ thứ 6, từ thân phận nô lệ gốc Phi vươn lên thành hiệp sĩ, thi sĩ và biểu tượng nam tính của văn hóa Ả Rập.

Còn Beshir Agha, sinh khoảng năm 1655 tại Abyssinia (Ethiopia ngày nay), bị bắt làm nô lệ từ nhỏ, tịnh thân và đưa vào triều đình Ottoman. Theo nhiều tài liệu, ông trở thành một trong những nhân vật quyền lực nhất đế chế, “người quyết định số phận các đại tể tướng”.

Nhưng Marozzi không lãng mạn hóa. Những câu chuyện thăng hoa ấy là ngoại lệ. Phần lớn nô lệ bị giam cầm suốt đời và chịu đối xử vô nhân đạo.

Chủng tộc và bóng ma định kiến

Một câu hỏi nhạy cảm được đặt ra: nạn phân biệt chủng tộc đóng vai trò gì trong chế độ nô lệ Hồi giáo?

Marozzi cho rằng tư tưởng phân biệt màu da tại Trung Đông có thể đã xuất hiện sớm hơn cả chủ nghĩa phân biệt chủng tộc hiện đại ở châu Âu. Ông dẫn lời triết gia Ba Tư thế kỷ 13 Nasir al-Din al-Tusi: “Người da đen không khác gì loài vật, ngoài việc tay họ đã được nhấc khỏi mặt đất.”

Ông cũng tìm thấy sự tôn sùng làn da trắng trong nhiều tác phẩm Hồi giáo trung cổ, từ Ibn Khaldun thế kỷ 14 trở đi. Tuy nhiên, việc vài văn bản trí thức có phản ánh thái độ của hàng triệu con người qua nhiều thế kỷ hay không vẫn là câu hỏi bỏ ngỏ.

Khi lịch sử bị chiếu qua lăng kính phương Tây

Marozzi ý thức được nguy cơ sa vào những khái quát hóa lười biếng về văn hóa Hồi giáo, vốn dễ củng cố sự tự mãn của phương Tây. Tuy nhiên, ông vẫn phần nào kế thừa những huyền thoại từ thời Victoria.

Chẳng hạn, ông cho rằng chế độ nô lệ Ottoman không “chết tự nhiên” mà bị bóp nghẹt bởi áp lực không ngừng từ châu Âu trong thế kỷ 19. Nhưng trên thực tế, các nhà cải cách Ottoman có động lực riêng để xóa bỏ một hệ thống do chính tầng lớp tinh hoa cũ kiểm soát. Các sắc lệnh Hồi giáo, thay đổi nông nghiệp và cải cách hành chính đóng vai trò không kém gì sự thúc ép của Anh.

Marozzi viết: “Câu chuyện của chúng tôi không phải về các sử gia.” Nhưng như một câu nói quen thuộc: những nhà báo tuyên bố đứng ngoài lịch sử thường là tù nhân của một sử gia đã lỗi thời.

Trong trường hợp này, cái bóng đó có thể là Bernard Lewis – học giả từng lập luận rằng xã hội Hồi giáo có truyền thống kỳ thị người da đen, qua đó bác bỏ lý tưởng đoàn kết mà Malcolm X tìm thấy trong Hồi giáo. Quan điểm ấy từng được chính quyền George W. Bush ưa chuộng trong giai đoạn chuẩn bị chiến tranh Iraq.

Đọc lịch sử để không lặp lại ngộ nhận

Cuốn sách Captives and Companions hấp dẫn và giàu chất kể hơn các tác phẩm của Lewis. Marozzi thành công trong việc đặt chế độ nô lệ Đại Tây Dương vào một khung so sánh rộng hơn, cho thấy đây là một hiện tượng đặc biệt khốc liệt trong lịch sử.

Nhưng độc giả cần thận trọng với cảm giác khó chịu mà cuốn sách khơi gợi. Bởi chính phương Tây, nhân danh xóa bỏ nô lệ, đã gây ra những thảm họa không kém. Đầu thế kỷ 20, tại Congo, vua Leopold II của Bỉ tiến hành chiến dịch cưỡng bức lao động khiến khoảng 10 triệu người thiệt mạng – trong khi tuyên bố sứ mệnh của mình là “xóa bỏ nô lệ Ả Rập”.

Lịch sử nô lệ ở Trung Đông không nên bị né tránh, nhưng cũng không nên bị sử dụng như tấm gương đạo đức để phương Tây soi mình trong đó. Điều quan trọng hơn là hiểu: nô lệ không phải sản phẩm của một nền văn minh duy nhất mà là bóng tối lặp đi lặp lại của quyền lực, lợi ích và sự im lặng của con người.

shared via nytimes,

Không dễ để trở thành “người khai quốc” của giao hưởng Mỹ

 

George Frederick Bristow, nhà soạn nhạc người Mỹ, người ngưỡng mộ truyền thống âm nhạc cổ điển châu Âu và sáng tác theo truyền thống đó. Ảnh: Heritage Art/Heritage Images

Hai trăm năm trước, khi nước Mỹ còn loay hoay tìm tiếng nói văn hóa riêng, George Frederick Bristow đã chọn một con đường không hề dễ dàng: viết giao hưởng cho nước Mỹ bằng chính ngôn ngữ âm nhạc cổ điển châu Âu. Con đường đó không chỉ gập ghềnh vì thiếu khán giả, mà còn đầy xung đột, định kiến và cả những màn “trả đũa” khó quên.

Sinh ra đúng 200 năm trước, Bristow không chỉ là một trong những nhà soạn nhạc Mỹ sớm nhất đáng kể, mà còn là hiện thân cho cuộc đấu tranh dai dẳng nhằm khẳng định người Mỹ cũng có thể viết giao hưởng và viết giao hưởng cho chính mình.

Cậu bé Brooklyn mang tên Handel

George Frederick Bristow sinh ra tại Brooklyn, trong một gia đình có truyền thống âm nhạc. Tên ông được đặt theo George Frideric Handel – biểu tượng vĩ đại của âm nhạc châu Âu – như một lời kỳ vọng rõ ràng ngay từ đầu.

Năm lên 5 tuổi, Bristow bắt đầu học piano cùng cha. Sau này, ông kể lại rằng những buổi học đầu tiên căng thẳng đến mức mồ hôi cha ông chảy ròng ròng khi cố dạy con đọc nhạc. Chỉ đến khi cậu bé George được khán giả yêu cầu diễn lại trong buổi độc tấu đầu tiên năm 9 tuổi, áp lực ấy mới thực sự tan biến.

Cha Bristow là nhạc công biểu diễn trong các nhà hát địa phương, và con trai sớm theo nghiệp. Dàn nhạc nhà hát thời đó rất chắp vá: có khi thiếu nhạc cụ, có khi quy tụ đủ tay nghề cao. Từ đánh bộ gõ với thù lao 75 xu/đêm, George tiến dần lên vị trí violin với mức lương 8 USD/tuần khi mới 12 tuổi – dù toàn bộ số tiền đều bị người cha nghiêm khắc giữ lại.

Philharmonic New York: Cơ hội và mầm mống xung đột

Năm 1842, Philharmonic-Society ra đời – tiền thân của Dàn nhạc Giao hưởng New York ngày nay. Đây là cột mốc lớn với Bristow: ông và cha đều là thành viên sáng lập.

Thế nhưng, thực tế nhanh chóng khiến Bristow vỡ mộng. Trong mùa diễn đầu tiên, các nhạc công lớn tuổi thường “đá” ông sang biểu diễn nhà hát mỗi khi họ nhận lịch trùng. Với Bristow, người khao khát chơi Beethoven, Mozart, Mendelssohn, điều này là sự sỉ nhục.

Phản ứng của ông không hề hiền lành.

Để “trả đũa”, Bristow bày ra hàng loạt trò quái gở: làm hỏng kèn đồng, bôi mỡ lên đàn cello, đổ dầu đèn vào hộp thuốc hít chung của dàn nhạc. Nạn nhân đầu tiên lại chính là cha ông. Chiến thuật ấy phát huy hiệu quả: trong 40 năm tiếp theo, Bristow chỉ vắng mặt một mùa trong vai trò nghệ sĩ violin của Philharmonic.

Nghệ sĩ xuất sắc, nhưng khát vọng lớn hơn là sáng tác

Tài năng biểu diễn của Bristow được đồng nghiệp đánh giá rất cao. Từ năm 1850, ông giữ vị trí concertmaster không chỉ của Philharmonic mà còn của dàn nhạc lưu diễn cùng danh ca Thụy Điển Jenny Lind. Ông cũng từng hai lần biểu diễn solo cùng Philharmonic, ở cả violin lẫn piano.

Tuy nhiên, mục tiêu lớn nhất của Bristow không nằm ở sân khấu biểu diễn, mà ở bàn viết.

Theo điều lệ, Philharmonic có nghĩa vụ mỗi mùa phải trình diễn ít nhất một “tác phẩm giao hưởng lớn” do người Mỹ sáng tác. Nhưng trên thực tế, quy định này nhanh chóng bị xem nhẹ. Khi một bản overture của Bristow được công diễn năm 1847, giới phê bình lập tức chê là thiếu độc đáo. Ông không nao núng, thuyết phục nhạc trưởng của Jenny Lind dùng tác phẩm đó để mở màn các buổi hòa nhạc lưu diễn.

Mâu thuẫn lên tới đỉnh điểm với bản Giao hưởng số 1. Philharmonic trì hoãn công diễn đến mức báo chí lên tiếng chỉ trích vào cuối năm 1849. Đến tháng 5/1850, trước áp lực dư luận, dàn nhạc buộc phải diễn gấp tác phẩm ở cuối mùa.

Với những người ủng hộ Bristow, đây chỉ là hành động chiếu lệ.

Cuộc nổi loạn âm nhạc và lời từ chức chấn động

Người bảo vệ Bristow quyết liệt nhất là William Henry Fry – nhà soạn nhạc kiêm nhà phê bình. Ông liên tục công kích Philharmonic vì bỏ rơi âm nhạc Mỹ. Thậm chí, một tờ báo Đức tại New York còn nhận định giao hưởng của Bristow xứng đáng được trình diễn tại London, Paris, Berlin hay Vienna – lời khen hiếm hoi từ cộng đồng vốn sùng bái truyền thống châu Âu.

Mọi thứ bùng nổ khi nhạc trưởng người Anh Louis Antoine Jullien đến Mỹ năm 1853. Với dàn nhạc ngôi sao, Jullien tích cực trình diễn tác phẩm Mỹ, trong đó có Bristow, và khán giả khắp nơi đều hưởng ứng.

Khi Philharmonic biện minh rằng họ sẽ diễn nhạc Mỹ “nếu đủ hay”, Bristow không kìm được phẫn nộ. Ông công khai phản pháo: “Nước Đức có dàn nhạc giao hưởng nào chỉ để cổ vũ âm nhạc Mỹ không? Nếu tình cảm nghệ thuật của họ hoàn toàn là Đức, thì hãy trở về đó mà tận hưởng cảnh sát, lưỡi lê và những cú đá của giới quý tộc.”

Ngay sau đó, Bristow từ chức concertmaster và tẩy chay Philharmonic suốt một mùa.

Từ Rip Van Winkle đến giao hưởng Niagara

Trong thời gian rời xa Philharmonic, Bristow tập trung sáng tác và giảng dạy. Vở opera Rip van Winkle đánh dấu bước chuyển rõ rệt sang các đề tài Mỹ, được giới yêu nước đặc biệt hoan nghênh.

Các tác phẩm tiếp theo như Great Republic Overture hay Jibbenainosay Overture lần lượt xuất hiện trong những sự kiện mang tính biểu tượng quốc gia. Giao hưởng Arcadian do Brooklyn Philharmonic đặt hàng năm 1873 là cú “đánh úp” ngọt ngào vào đối thủ cũ ở Manhattan, khắc họa hành trình người khai phá miền Tây bằng âm nhạc giàu hình ảnh.

Song song đó, Bristow còn ghi dấu ấn mạnh mẽ trong lĩnh vực thánh nhạc và hợp xướng. Oratorio Daniel ra mắt năm 1867 được một nhà phê bình đánh giá là “tác phẩm âm nhạc quan trọng nhất của người Mỹ cho đến lúc ấy”.

Người thầy tận tụy và di sản âm thầm

Ít được nhắc đến hơn là vai trò nhà giáo của Bristow trong hệ thống trường công Manhattan. Hàng chục năm dạy học cho con em các gia đình nhập cư Đức cho thấy một Bristow kiên nhẫn, mềm mỏng – trái ngược hình ảnh cứng đầu trong cuộc chiến với Philharmonic.

Năm 1870, ông tổ chức một đại lễ thiếu nhi kỷ niệm 100 năm Beethoven với hàng trăm học sinh từ 7–14 tuổi. Hội trường chật kín, trẻ em mặc áo trắng hát Mendelssohn, Bellini, Rossini và Beethoven. Một nhà phê bình đã thốt lên rằng Bristow đang “tạo nên những điều kỳ diệu”.

Bản tuyên ngôn cuối cùng bên thác Niagara

Cuối đời, Bristow lại bị cuốn vào tranh luận khi Antonin Dvorak kêu gọi các nhà soạn nhạc Mỹ khai thác âm nhạc người Mỹ gốc Phi. Bristow không tranh luận nhiều, nhưng Giao hưởng Niagara của ông – đồ sộ, hợp xướng, vang dội tinh thần Beethoven – đã phản hồi bằng âm nhạc.

Tác phẩm kết hợp thánh ca, dân ca và âm hưởng dân gian, tái hiện vẻ hùng vĩ của thác Niagara – biểu tượng cho khả năng vô hạn của nước Mỹ. Buổi công diễn năm 1898 tại Carnegie Hall là dấu mốc cuối cùng trong hành trình khẳng định bản sắc âm nhạc Mỹ của Bristow.

Vài tháng sau, ông qua đời đột ngột sau khi ngã quỵ tại trường học.

Hai thế kỷ trôi qua, Niagara chỉ mới được trình diễn lần thứ hai. Nếu buổi hòa nhạc sắp tới thực sự bùng nổ, đó có thể xem là màn “trả đũa” vĩ đại và muộn màng nhất của một người suốt đời chiến đấu để nước Mỹ có tiếng nói giao hưởng của riêng mình.

shared via nytimes,

Khi tiểu sử mới về Gauguin bóc tách con người thật sau huyền thoại

Trong “Wild Thing”, Sue Prideaux đưa ra một bức chân dung Gauguin đầy sức nặng, dựa trên những tư liệu mới được khai mở, phơi bày cuộc đời phiêu lưu, đầy mâu thuẫn và giàu sáng tạo không kém di sản nghệ thuật ông để lại.

Paul Gauguin thường phẫn nộ trước sự tầm thường ngột ngạt của đời sống tư sản. Thế nhưng, như Prideaux chỉ ra, khoảng một thập niên đầu sự nghiệp, người đàn ông tự nhận mình là “kẻ man rợ đến từ Peru” từng trải qua quãng thời gian yên ổn đến… khó tin: một nhân viên môi giới chứng khoán thành đạt, sống hạnh phúc cùng vợ và con tại Paris. Mette, người vợ Đan Mạch độc lập và thực tế, giữ vai trò điểm tựa; còn Gauguin tận dụng mọi phút nhàn rỗi để vẽ, nặn tượng, mài giũa tay nghề với tinh thần đắm chìm đến ám ảnh. Ông “giàu có một cách bất cần, sống sung túc đầy khoái hoạt”, Prideaux viết, nhắc đến việc Gauguin sở hữu tới 12 bức Cézanne và 14 chiếc quần, biểu tượng của sự thịnh vượng lẫn thất thường cá nhân. Trong giai đoạn ấy, “nghệ thuật là nhân tình, Mette là vợ. Và ông hoàn toàn mãn nguyện”.

Sự yên ổn ấy chấm dứt với cuộc khủng hoảng thị trường năm 1882. Công việc bốc hơi, thu nhập sụp đổ, Gauguin phải lo nuôi gia đình ngày càng đông con. Cả nhà chuyển đến Đan Mạch, nơi ông xoay xở bằng nghề bán bạt nhưng nhanh chóng cảm thấy cuộc sống “ngột ngạt đến lịm người”. Ông thú nhận với bạn: “Tôi chỉ muốn vẽ… và ai cũng ghét tôi vì điều đó.” Chính khoảnh khắc ấy mở đường cho huyền thoại Gauguin: kẻ nghệ sĩ quyết từ bỏ gia đình để đi tìm “tính xác thực” ở Brittany rồi những hòn đảo xa xôi của Polynesia thuộc Pháp.

Prideaux, người từng viết tiểu sử Nietzsche, Munch và Strindberg, một lần nữa tỏ ra đặc biệt sắc bén trước những nhân vật gai góc. Bà cẩn trọng, nhân ái nhưng không nuông chiều chủ thể. Ngay trang mở đầu, bà lật đổ một trong những câu chuyện cố hữu nhất về Gauguin: kết quả xét nghiệm trên hàm răng tìm thấy gần túp lều của ông vào năm 2000 không cho thấy dấu vết kim loại nặng, phương pháp chữa giang mai phổ biến thời ấy. “Nếu câu chuyện Gauguin gieo bệnh khắp Nam Thái Bình Dương không có thật,” bà đặt vấn đề, “thì còn những huyền thoại nào nữa mà chúng ta đã tin tưởng vô điều kiện?”

Dẫu vậy, “Wild Thing” không phải nỗ lực minh oan cho danh họa, mà là tác phẩm nghiêm ngặt và sống động, khâu nối nghiên cứu lưu trữ, nguồn tư liệu mới phát hiện và sự tinh tế của một người biết “đọc” nghệ thuật bằng trực giác lẫn tri thức. Prideaux mô tả bức tranh Gauguin vẽ con trai đang ngủ với lớp giấy dán tường hỗn loạn như “một cảnh giới xoáy tròn của nỗi kinh hoàng vô thức”. Những món gốm bất đối xứng của ông thì “mạnh mẽ, nguyên sơ, bí ẩn, như thứ gì chỉ kịp lấp ló nơi khóe mắt”.

Bà cũng là người kể chuyện khéo léo, dẫn dắt độc giả qua những khúc quanh kỳ lạ của cuộc đời Gauguin. Sinh năm 1848 tại Paris trong gia đình chống Bonaparte, ông theo gia đình sang Lima năm 1849, chuyến đi mà cha ông qua đời giữa đường. Sáu năm tuổi thơ trôi qua như một “thiên đường Rousseau”, thấm đẫm tự do và tiện nghi, phần nào đến từ hệ thống nô dịch mà đại thúc của ông sở hữu. Ký ức Peru trở thành miền tưởng tượng ám ảnh suốt đời. Ở tuổi hai mươi, khi có cơ hội quay lại Lima trong thời gian làm thủy thủ, ông từ chối, giữ nguyên “Peru trong tâm trí, chưa từng bị thực tế xâm lấn”, như Prideaux châm biếm mà vẫn đầy cảm thông. Với Gauguin, biểu tượng mang tính thanh khiết; còn thực tại, cùng những lớp vỏ xã hội, chỉ tạo ra giả dối.

Cuốn sách hơn 400 trang nhưng Prideaux nhồi vào đó lượng sự kiện đáng kể: những khổ luyện nghệ thuật, hành trình rời bỏ thương trường, những lần ông ráo riết tìm tiền để sống. Các khoảnh khắc then chốt cũng được tái hiện sắc cạnh, chẳng hạn vụ Vincent van Gogh, bạn thân và bạn cùng nhà tại miền Nam nước Pháp, lao vào Gauguin với dao cạo. Sáng hôm sau, Gauguin nhận tin van Gogh tự cắt tai mình và đem tặng cho một cô gái trong nhà chứa.

Tuy vậy, những năm Gauguin ở Polynesia mới là nguồn gốc phần lớn tai tiếng. Tiểu sử lớn cuối cùng về ông, năm 1995, gán cho Gauguin nhãn “kẻ ấu dâm giang mai”. Sự thật không dễ chịu: đến khi qua đời năm 1903 ở tuổi 54 tại Hiva Oa, ông đã khiến hai thiếu nữ bản địa đều khoảng 14 tuổi, mang thai. Prideaux không tranh cãi dữ kiện này, chỉ nhắc rằng độ tuổi đồng thuận trong luật Pháp thời đó là 13. Điểm bà muốn hướng đến không phải bào chữa, mà là phác họa đầy đủ hơn: Gauguin lên án chính mình vì đạo đức giả của kẻ Pháp sống trên đất thuộc địa; Gauguin trở thành cây bút cho tờ báo đối lập, giúp người bản xứ soạn thảo đơn chống lại nhà cầm quyền. Trong thư gửi thanh tra thuộc địa, ông châm biếm “nghịch lý cay đắng” giữa khẩu hiệu “Tự do, Bình đẳng, Bác ái” và thực tế người dân chỉ là “miếng mồi thuế của lực lượng cai trị độc đoán”.

Những năm cuối đời, Gauguin lê bước với cái chân chưa bao giờ lành hẳn sau khi bị đám đông đi guốc gỗ suýt đánh chết tại Brittany. Ông sống bằng đồ hộp, trốn tránh tranh luận nghệ thuật và tranh đấu chính trị trong sự cô độc ngày càng tăng. Khi ông mất, viên quản lý chịu trách nhiệm bán tài sản kết luận rằng ngay cả việc trả nợ cũng khó khả thi: “Tài sản sẽ không thể bù đắp các khoản nợ vì vài bức tranh của người quá cố, vốn thuộc trường phái suy đồi, khó lòng có người mua.”

“Wild Thing”, sau cùng, cho thấy khoảng cách giữa huyền thoại và con người thật của Gauguin còn rộng hơn những gì giới nghệ thuật vẫn tưởng. Nhưng chính trong khoảng cách ấy, độc giả tìm thấy một câu chuyện hấp dẫn về sáng tạo, ám ảnh và cái giá phải trả để theo đuổi sự tự do tuyệt đối.

shared via nytimes, 

Người phụ nữ nổi giận, gieo sợ hãi và định hình Arundhati Roy

Arundhati Roy cùng anh trai và mẹ vào năm 1963

Trong danh sách dài những “người mẹ khó nhằn” của văn chương từ bà Bennet, Joan Crawford đến Medea, giờ có thêm một cái tên khác: Mary Roy. Một người mẹ dữ dội, đầy khiếm khuyết, nhưng lại trở thành nguồn cảm hứng phức tạp cho con gái: nhà văn Arundhati Roy.

Arundhati Roy, người làm văn đàn quốc tế chấn động vào năm 1997 với The God of Small Things, đoạt Booker Prize khi mới 36 tuổi, đã khắc họa chân dung mẹ mình trong hồi ký mới Mother Mary Comes to Me. Cuốn sách là một bản ghi chép sắc lạnh về người phụ nữ không giàu có nhưng sở hữu quyền lực tinh thần ghê gớm, một “nền móng quái vật” tạo nên con người Arundhati Roy của hiện tại.

Trong mắt con gái, Mary Roy là phiên bản đời thực của Logan Roy trong Succession: độc đoán, bùng nổ và luôn sẵn sàng trừng phạt. Bà ném đồ đạc, xổ những lời cay nghiệt, và từng đánh con trai Lalith bằng thước gỗ đến mức nó gãy đôi chỉ vì điểm số trung bình. Trớ trêu thay, Lalith về sau trở thành doanh nhân hải sản hướng ngoại, thành công; còn Arundhati, người luôn được ca ngợi vì thành tích học tập vượt trội, lại sống cùng cảm giác bất an: “Mỗi lần được tán dương, tôi luôn thấy như ở căn phòng khác, ai đó đang bị đánh,” bà viết. “Và nếu suy nghĩ kỹ, điều đó theo cách nào đó luôn đúng.”

Mary Roy qua đời năm 2022 ở tuổi 88, sau nhiều năm chống chọi với bệnh hen nặng. Suốt giai đoạn cuối đời, bà luôn có một người phụ tá đi theo, ôm bình xịt hen như thể đó là vương trượng. Bà không chỉ cấm mắc áo bằng kim loại; bà từng nói thẳng với con gái mình đã cố phá thai bằng chính thứ đó, và khi thất bại, bà ước giá như đã bỏ đứa trẻ “như cối đá buộc quanh cổ” vào trại trẻ mồ côi. “Cút ra ngoài!” là câu quát thường trực. Năm lên 9 tuổi, Arundhati bị mắng “đồ khốn” chỉ vì vô tình gác máy chiếc điện thoại Bakelite mới mua. Bốn năm sau, khi từ trường nội trú về nhà, cô bé phát hiện con chó Dido yêu dấu đã bị bắn chết vì “tội” giao phối với chó hoang.

Nhưng Mary Roy không chỉ là cơn bão. Bà sở hữu tinh thần kiến tạo mạnh mẽ. Năm 1967, bà sáng lập trường Pallikoodam trong một trụ sở Rotary cũ tại Kottayam. Hợp tác với một nhà truyền giáo Cơ đốc, bà nhanh chóng khiến ông này bỏ chạy khi mời các giáo viên Bharatanatyam, loại hình nghệ thuật mà ông cho là “ngoại đạo, không thể chấp nhận”. Bà dạy con về xung đột toàn cầu, đọc Kipling và hát “Ol’ Man River”. Trên ba mẫu đất hoang, bà dựng nên cơ sở trường mới và sau đó thuyết phục Tòa án Tối cao Ấn Độ bãi bỏ lệnh cấm học sinh biểu diễn Jesus Christ Superstar. Không chỉ vậy, bà còn thắng kiện để con gái được quyền thừa kế tài sản cha, một bước tiến pháp lý lập tức gây tiếng vang.

Thế giới gia trưởng từng làm tổn thương Mary. Cha bà, một nhà côn trùng học lịch lãm thời thuộc địa, từng bổ vỡ đầu vợ bằng bình đồng và phá hỏng cây đàn violin của bà. Anh trai Mary, một học giả Rhodes mở nhà máy dưa chua, nổi danh đào hoa đến mức Mary gọi thẳng ông là Humbert Humbert. Để thoát khỏi một gia đình đầy bạo lực, bà kết hôn vội vàng và rơi vào tay một người chồng nghiện rượu thường xuyên vắng nhà. Bà ly dị, giữ lại họ Roy, còn người chồng Micky Roy, thỉnh thoảng xuất hiện với sự duyên dáng vô trách nhiệm kiểu Johnny Nolan trong A Tree Grows in Brooklyn.

Arundhati Roy mô tả những mối quan hệ này bằng độ chính xác như mổ xẻ nhân học. Bà nhớ cả những năm cuối đời của mẹ, lúc Mary rung chuông gọi người chăm sóc trong khi đeo kính Christian Dior. Và rồi, như điều phải đến, Arundhati rời nhà, tái tạo bản sắc của mình cùng Janis Joplin và The Beatles, “sống như thở bằng không khí”.

Với một người luôn sống trong sự thiếu thốn, tiền bạc trở thành chủ đề trung tâm trong Mother Mary Comes to Me. Sau tuổi thơ nghèo khó và bạo lực, Arundhati Roy giờ ngập trong tiền bản quyền. Bà lập quỹ từ thiện để xử lý “những khoản nhuận bút điên rồ”, trả phí gửi cha vào trại cai nghiện với lời cảm ơn dành cho chính những cuốn sách của mình: “Cảm ơn Chúa vì nhuận bút.” Ngôi nhà đẹp ở Delhi, bà gọi là “căn nhà nhuận bút… nơi không ai có quyền đuổi tôi ra khỏi cửa.” Đôi khi, bà hôn lên tường, nâng ly rượu, giơ ngón tay giữa về phía những người chỉ trích mình sống “nghèo giả tạo”.

Trong hành động ấy, người đọc thấy phảng phất bóng dáng Mary Roy, người đã tôi luyện Arundhati bằng cả dịu dàng hiếm hoi lẫn khắc nghiệt triền miên. Nhưng điều không thể phủ nhận: chính Mary đặt “Roy” vào trong “royalty”.

shared via nytimes, 

Mother Emanuel và cuộc chiến không tiếng súng

Cuộc tuần hành tưởng niệm các nạn nhân vụ xả súng tại nhà thờ Mother Emanuel ở Charleston.

Trong cuốn Mother Emanuel, Kevin Sack tái hiện hành trình hơn hai thế kỷ của Emanuel African Methodist Episcopal (AME) Church tại Charleston, South Carolina “nhà thờ da màu có bề dày lịch sử nhất trong thành phố lịch sử nhất miền Nam.” Giáo đường ấy, vốn là biểu tượng của niềm tin và sức mạnh tinh thần, trở nên nổi tiếng toàn nước Mỹ sau một tội ác gây chấn động: vụ sát hại chín giáo dân bởi một phần tử thượng đẳng da trắng vào ngày 17/6/2015.

Sack, cựu phóng viên kỳ cựu của The New York Times, triển khai một tác phẩm dày dặn và cuốn hút. Văn phong giàu hình ảnh, kết hợp cùng khối tư liệu đồ sộ và sự kìm nén cảm xúc của một người làm báo, tạo nên cuốn sách vừa mang tính lịch sử vừa là bản điều tra báo chí mẫu mực. Đây là đóng góp nổi bật cho lịch sử về cộng đồng người Mỹ gốc Phi và câu chuyện dài dằng dặc của miền Nam.

Khoảnh khắc định mệnh

Cuốn sách mở đầu bằng hai chương gay cấn mô tả bối cảnh của buổi tối định mệnh. Như thường lệ, tối thứ Tư, các giáo dân tụ họp tại phòng học Kinh Thánh của nhà thờ. Hôm đó, buổi học bắt đầu muộn; nếu đúng giờ, nhiều khả năng phòng sẽ vắng người khi kẻ sát nhân bước vào. Nhưng mười hai người vẫn nán lại, bất chấp cái nóng, sự mệt mỏi và cơn đói.

8 giờ 16 phút tối, thời điểm được ghi lại rõ ràng nhờ camera an ninh, Dylann Roof, 21 tuổi, bước vào. Mục sư Clementa Pinckney, 41 tuổi, gương mặt lãnh đạo đầy sức hút của nhà thờ và cũng là thượng nghị sĩ bang, đón tiếp thanh niên này, trao cho anh ta cuốn Kinh Thánh và tài liệu học. Roof ngồi im lặng gần ba phần tư giờ trước khi rút khẩu súng bán tự động nhồi đạn đầu rỗng và lạnh lùng bắn chết chín người.

Những nạn nhân bao gồm Susie Jackson, 87 tuổi, trúng ít nhất mười phát đạn; Cynthia Hurd, người đáng lẽ không dự buổi học nhưng ở lại vì lời mời của bạn; Tywanza Sanders, thanh niên cố gắng che chở mẹ và thốt lên câu hỏi tuyệt vọng: “Tại sao anh lại làm điều này?”; Sharonda Coleman-Singleton, mục sư kiêm chuyên gia âm ngữ trị liệu và huấn luyện viên điền kinh; và mục sư Pinckney.

Roof bị bắt vào ngày hôm sau. Hắn không che giấu tội ác, tuyên bố muốn kích động cuộc nổi dậy của người da trắng và bác bỏ mọi luận điểm bào chữa liên quan đến bệnh lý tâm thần. Hắn bị kết án tử hình theo tội danh thù hận cấp liên bang và chín án tù chung thân ở cấp bang.

“Khó có nhân vật nào trong thời kỳ hậu phong trào dân quyền lại biểu tượng cho sự dai dẳng của bạo lực chủng tộc như Dylann Roof,” Sack viết. “Thật tàn khốc khi định mệnh để một kẻ tầm thường gây ra sự xúc phạm ghê gớm đến cộng đồng vốn đã chịu nhiều đau thương.”

Những phản ứng trái ngược sau thảm kịch

Những chương cuối mô tả dư chấn của vụ thảm sát. Charleston, thành phố từng chia rẽ sâu sắc, chứng kiến khoảnh khắc đoàn kết hiếm có khi hơn 10.000 người thuộc mọi sắc tộc nắm tay nhau trên cầu Ravenel để tưởng niệm nạn nhân. Lá cờ Liên minh miền Nam bị dỡ khỏi khuôn viên Quốc hội bang. Và tại lễ tang, Tổng thống Barack Obama đọc bài điếu văn được ví như phong cách của Lincoln, kết thúc bằng việc ông cất tiếng hát “Amazing Grace” khiến cả hội trường nghẹn lại.

Song xen giữa những hình ảnh đẹp đó là những mặt tối Sack không né tránh. Nhà thờ phải đối mặt với lời đe dọa từ những kẻ cực đoan, trong đó có cuộc gọi tuyên bố sẽ có “vòng hai”. Dòng tiền ủng hộ từ khắp nước Mỹ đổ về nhưng cách quản lý lỏng lẻo làm nảy sinh mâu thuẫn và hoài nghi, dù không có cáo buộc nào được chứng minh. Một số thân nhân các nạn nhân thất vọng vì cảm thấy giáo đường không đủ sẻ chia nỗi đau của họ, dẫn tới việc họ rời bỏ Mother Emanuel.

Những rạn nứt cá nhân cũng xuất hiện. Có người em gái tha thứ cho kẻ sát nhân ngay trên truyền hình, khiến chị gái bức xúc đến mức hai người không thể cùng nhau thống nhất việc dựng bia mộ cho mẹ, và cuối cùng mỗi người đặt một bia riêng.

Lịch sử dài hơi của cộng đồng đứng vững

Xen giữa câu chuyện tội ác và hậu quả là phần khảo cứu lịch sử công phu về giáo hội AME và vai trò của Mother Emanuel trong câu chuyện lớn hơn của miền Nam. Sack lần theo sự chuyển biến đáng suy ngẫm của giáo phái Methodist, từ một lực lượng chống nô lệ trở thành tôn giáo chấp nhận thậm chí bảo vệ chế độ này. Ông tái hiện sự đàn áp tàn bạo của giới chức đối với tín đồ da màu vì lo sợ họ lợi dụng tôn giáo để che giấu ý đồ nổi dậy; mô tả những nhân vật bị buộc rời khỏi bang do luật cấm dạy chữ hay tụ tập tín ngưỡng không có sự giám sát của người da trắng.

Ngay từ đầu thế kỷ 19, người Methodist da màu đã quyết tâm xây dựng nhà thờ tự chủ, nơi họ có thể thờ phượng và tổ chức cộng đồng mà không phải chịu sự miệt thị của đồng đạo da trắng. Năm 1865, những người sáng lập Emanuel mua mảnh đất xây dựng nhà thờ từ chính thủ quỹ bị giam giữ của Liên minh miền Nam, biểu tượng đầy tính nghịch lý của thời hậu chiến.

Sack lần theo giai đoạn giáo đường lớn mạnh cùng vận mệnh đi lên của người Mỹ gốc Phi thời Tái thiết; sự trụ vững của Mother Emanuel trong thời Jim Crow với vai trò “diễn đàn trung tâm cho tiếng nói phẫn nộ và vận động của người da màu”; và thời điểm nhà thờ trở thành “trạm phát động phong trào” nuôi dưỡng các nhà hoạt động chống chủ nghĩa thượng đẳng da trắng trong thập niên 1950-1960.

Ông nhận định: “Trong lịch sử tôn giáo Mỹ, khó có nghịch lý nào kỳ lạ hơn việc những người bị áp bức lại chấp nhận đức tin của kẻ áp bức rồi khéo léo biến nó thành nền thần học giải phóng.”

Để tái dựng câu chuyện này, Sack dành suốt một thập kỷ nghiên cứu, khai thác khối tư liệu học thuật, các văn bản nguyên gốc và phỏng vấn hàng chục giáo dân, sử gia, thần học gia. Những trang sách của ông dày đặc thông tin nhưng vẫn truyền tải bằng giọng kể giàu cảm xúc và sức nặng, đưa độc giả vào hành trình của một cộng đồng đã biến đức tin thành nguồn lực chống chọi với bất công trong suốt hơn hai trăm năm.

shared via nytimes, 

Kẹt lại giữa đại dương: phép thử sinh tồn và cuộc hôn nhân đứng trên bờ vực

Câu chuyện sinh tồn ngoài tự nhiên hiếm khi lãng mạn. Đó là chuỗi ngày mà mọi tiêu chuẩn dần bị bào mòn, khi người sống sót buộc phải trì hoãn khoảnh khắc nói “chưa đến mức đó” trước khi họ phải giết những sinh vật kỳ quặc, rồi dễ thương, rồi ăn những thứ sống, thối rữa, và đối diện cả viễn cảnh man rợ hơn. Sức mạnh của con người trong nghịch cảnh luôn hai mặt: vừa chấp nhận điều cần làm, vừa chống lại điều không muốn làm.

Trong A Marriage at Sea, tác phẩm phi hư cấu đầu tay của nhà báo Sophie Elmhirst, sự căng thẳng này được khắc họa sắc nét. Tác giả kể lại hành trình phiêu lưu của Maurice và Maralyn Bailey - cặp vợ chồng người Anh những năm 1970 bán căn nhà ngoại ô, mua một chiếc thuyền và lên đường tới New Zealand. Chín tháng sau, một con cá nhà táng đâm vào thân tàu Auralyn, cái tên ghép từ tên hai vợ chồng, khiến con thuyền chìm giữa Thái Bình Dương. Họ trôi dạt trên bè tạm với vài vật dụng vớt được: ít nước, vài hộp đồ hộp, chiếc máy ảnh và một cuốn tiểu sử về vua Richard III.

Elmhirst dựa trên tư liệu báo chí, nhật ký và cuốn 117 Days Adrift xuất bản năm 1974 của chính hai nhân vật để dựng nên một thế giới giàu nhịp điệu và xúc cảm. Bà không chỉ thuật lại sự kiện, mà còn dẫn người đọc vào nội tâm những người sống sót - điểm khiến cuốn sách nổi bật giữa vô số tác phẩm sinh tồn khác.

Người lạc quan bất khuất và kẻ bi quan đến cực độ

Trong cách kể của Elmhirst, Maralyn hiện lên gần như siêu thực: bình tĩnh, lạc quan và kiên cường đến đáng kinh ngạc. Khi chiếc bè trôi vào tuyến hàng hải mà liên tục bị tàu lớn lướt qua không cứu giúp, bà tự nhủ “đó chưa phải là con tàu dành cho mình”.

Maurice thì hoàn toàn đối lập. Tính khí thất thường, bi quan gần như bản năng. Dù là buổi hẹn hò đầu tiên hay khoảnh khắc hôn mê vì kiệt sức, ông luôn nhìn thấy mặt tệ nhất của vấn đề. Dù là thuyền trưởng trên Auralyn, khi bị đẩy vào hoàn cảnh sinh tử, ông nhanh chóng đề xuất… tự vẫn để kết thúc bi kịch. Trong khi đó, Maralyn tự chế lưỡi câu từ kim băng, thuần hóa rùa biển để làm “động cơ kéo”, và khi kế hoạch thất bại, bà nghĩ ra cách tận dụng mai rùa để tạo pháo khói báo hiệu.

Hôn nhân trong tâm bão

Đúng như tiêu đề, đây không chỉ là câu chuyện sinh tồn mà còn là phép thử của một cuộc hôn nhân. Điều mà Maralyn mang đến mối quan hệ là điều hiển nhiên: sức mạnh, sự kiên định và khả năng sáng tạo trong tuyệt vọng. Nhưng bà nhận lại được gì từ Maurice? Có lẽ chính sự bi quan cực đoan của ông vô tình trở thành đối trọng cho tinh thần lạc quan của bà, một lực kéo để bà không rơi vào ảo tưởng. “Cô cần cho anh điều gì đó để tin vào,” Elmhirst viết. Và khi Maralyn từ từ thuyết phục chồng họ sẽ sống, sẽ có con tàu mới và lên đường lần nữa, bà có lẽ cũng đang thuyết phục chính mình.

Phụ nữ và bản năng sinh tồn bị đánh giá thấp

Những câu chuyện sinh tồn hiếm khi xoay quanh phụ nữ và càng hiếm khi công nhận những kỹ năng vốn bị xem là “công việc nữ giới” lại chính là nền tảng của sự tồn tại. Giữa những lần câu cá, tát nước ra khỏi bè, giết và làm thịt chim biển, chăm sóc các vết thương mưng mủ của chồng, Maralyn vẫn phác thảo thực đơn cho bữa tối tưởng tượng, vẽ mèo, thiết kế váy may, làm bộ bài từ giấy mỏng. Bà giết và lột da cả cá mập để may ví. Trong thực tế, Maralyn chính là người chỉ huy thực sự.

Maurice thừa nhận điều đó dù qua lăng kính rất… đàn ông. Ông viết mình “nhận ra cô mạnh mẽ hơn”, nên “cho phép” cô nắm quyền điều khiển. Nhưng sự thật hiển nhiên là nếu không có Maralyn, hành trình đã kết thúc từ lâu.

Cái đẹp như một hành động chống tuyệt vọng

Elmhirst tiếp cận câu chuyện với sự dịu dàng, nhạy cảm và khả năng dựng nhịp kể đầy tinh tế. Bà biến A Marriage at Sea thành một tác phẩm đẹp, bất chấp chính sự tăm tối của câu chuyện. Những câu văn như “Bạn vẫn sống trong khi đang chết” hay “Con thuyền, giống con người, luôn trong trạng thái suy tàn” khiến độc giả phải dừng lại, thậm chí bước đi vài vòng để thở.

shared via nytimes, 

Khúc khải hoàn, bi kịch và chân dung nữ thủy thủ phi thường

Lịch sử hàng hải vốn là kho tàng những câu chuyện đậm chất nam tính. Từ Ishmael đến Hornblower, phần lớn các tác phẩm kinh điển đều xoay quanh những người đàn ông cô độc lênh đênh giữa biển cả, tách biệt khỏi mọi sự hiện diện của phụ nữ. Thế nên, việc Tilar J Mazzeo kể lại hành trình của Mary Ann Patten trong “The Sea Captain’s Wife” mang đến điều hiếm thấy: hình ảnh phụ nữ 19 tuổi, vào năm 1856, đứng mũi chịu sào trong vai trò thuyền trưởng tàu clipper thương mại, vượt qua Nam Đại Dương đầy hiểm nguy.

Câu chuyện của Mary Ann không chỉ là chiến tích cá nhân của phụ nữ Massachusetts. Nó còn phơi bày cách xã hội biển cả thế kỷ 19 co cụm và ràng buộc phụ nữ như thế nào. Trong môi trường kỷ luật thép, nơi mọi mệnh lệnh của thuyền trưởng đều bất khả tranh luận, vợ của họ, nếu đi cùng chuyến, chỉ được phép giao tiếp với vài người: chồng, quản gia, đại phó và đôi khi là khách. Sự cô lập ấy khắc nghiệt đến mức có hơn một trường hợp vợ thuyền trưởng bị đưa vào viện tâm thần chỉ vì “chống đối trong gia đình”.

Mary Ann lên tàu Neptune’s Car lần đầu khi mới 17 tuổi, với chồng là Joshua Patten, thuyền trưởng trẻ được trọng vọng. Say sóng đến mức không thể bước lên boong để đón gió, cô gái trẻ buộc phải nằm kín trong cabin vì việc xuất hiện trước thủy thủ đoàn bị xem là trái thuần phong. Nhiều thủy thủ khi đó còn tin phụ nữ mang lại xui rủi. Khi sức khỏe khá hơn, mỗi lần muốn lên bờ, Mary Ann phải để người ta hạ xuống bằng chiếc ghế mây treo lơ lửng trên biển; bộ váy phồng nặng tới mức nếu có rơi xuống nước, khả năng sống sót gần như bằng không. Mặc cho mọi hạn chế, cô vẫn học được cách dùng sextant, hiểu từng hệ thống dây buồm, đọc sách y khoa của tàu và chăm sóc thủy thủ đến mức họ xem cô là chỗ dựa tinh thần.

Hai năm sau, những kỹ năng ấy trở thành phao cứu sinh cho cả con tàu. Khi Neptune’s Car tiến vào eo Drake hiểm trở, Joshua mắc viêm màng não do lao, rơi vào mê sảng. Quyền chỉ huy theo thông lệ sẽ chuyển cho đại phó, nhưng gã này vốn là kẻ bất tài, nhiều lần ngủ quên khi trực gác và đang bị xích dưới khoang. Đại úy thứ hai thì không biết đọc, càng không thể điều hướng bằng bản đồ.

Đang mang thai hai tháng, Mary Ann tuyên bố trước thủy thủ đoàn cô sẽ nắm quyền điều khiển. Điều bất ngờ xảy ra: tất cả đều tuyên thệ tuân lệnh cô. Một phần vì họ tin tưởng năng lực của Mary Ann, nhưng rất có thể sự chán ghét dành cho viên đại phó vô dụng cũng góp phần thúc đẩy sự đồng lòng bất thường ấy.

Từ khoảnh khắc đó, Mary Ann Patten trở thành nữ thuyền trưởng đầu tiên của một tàu clipper thương mại, và hành trình mới thực sự bắt đầu. Suốt bảy tháng, Neptune’s Car vật lộn với bão tuyết, gió giật và những con sóng cao hơn 15 mét quanh Mũi Horn. Thế nhưng con tàu vẫn cập bờ an toàn, còn Captain Patten trở thành biểu tượng sống cho khả năng chèo lái trong nghịch cảnh.

Khi trở về Mỹ, Mary Ann được báo chí tôn vinh là “phụ nữ tuyệt đẹp và một anh hùng”. Harriet Beecher Stowe và nhiều văn sĩ ca ngợi cô; phong trào đòi quyền bầu cử dựa vào câu chuyện của cô để chứng minh năng lực phụ nữ; còn cánh đàn ông thì xem cô như mẫu hình người vợ trung thành bảo vệ tài sản gia đình. Trong một thời gian ngắn, Mary Ann trở thành nhân vật được cả xã hội sủng ái.

Nhưng sau ánh hào quang là bi kịch. Joshua trở về trong tình trạng mù lòa và tổn thương não nặng, rồi qua đời trong viện tâm thần mà chưa từng biết đến sự ra đời của con trai. Còn Mary Ann, nếu là nhân vật tiểu thuyết, có lẽ đã tiếp tục chỉ huy nhiều chuyến tàu. Nhưng đời thực khắc nghiệt hơn: cô qua đời vì bệnh lao khi mới 23 tuổi. Trên bia mộ khắc lời tạm biệt gửi Joshua: “Nếu thiên đường có biển, có chiếc Neptune’s Car, hãy đợi ta để cùng khám phá sự bao la vĩnh cửu.”

Tilar Mazzeo thuật lại câu chuyện bằng giọng văn gọn gàng, tỉnh táo, giàu kiến thức hàng hải, phẩm chất hiếm thấy giúp bà dẫn dắt độc giả qua những thử thách của biển cả như chính Captain Patten từng dẫn dắt thủy thủ đoàn vượt bão tố. Đây là hành trình gói trọn cả khải hoàn, bi kịch lẫn sức mạnh kiên định của một người phụ nữ.

shared via nytimes,